Wykłady Czwartkowe

13 lutego

Historia i znaczenie Pelplińskiej Biblii Gutenberga / dr hab. Juliusz Raczkowski

Biblia Gutenberga to pierwsza w naszym kręgu kulturowym drukowana z ruchomych czcionek książka. Jej dwutomowa edycja, zachowana w niespełna pięćdziesięciu egzemplarzach należy do najważniejszych zabytków kultury europejskiej. Pelpliński egzemplarz wśród tych niewielu zachowanych jest szczególnie wart uwagi. Jego historia nie jest trudna do ustalenia, od początku XVI wieku, kiedy to został ofiarowany przed Mikołaja Chrapickiego jako element uposażenia konwentu Franciszkanów Reformatów w Lubawie. O wartości pelplińskiego inkunabułu decyduje nawet nie tylko to, że był jednym z pierwszych odciśniętych na prasach Gutenberga. Na jednej z jej stron zidentyfikowano ślad niezwykłego błędu – zarys odbitego boku czcionki, która wypadła podczas procesu odbijania. Ten swoisty pomnik niedbałości jest dla nas nieocenioną informacją na temat warsztatu pierwszego europejskiego drukarza. Wykład, podsumowujący wyniki projektu „Ratujemy Pelplińską Biblię Gutenberga”, ma na celu nie tylko przybliżenie historii oraz znaczenia Pelplińskiej Biblii Gutenberga. Jej miejsce w historii typografii jest rozpoznane, niemniej jednak wiele zagadnień pozostawało dotąd w sferze pytań badawczych i domysłów. Podczas wykładu zostaną przedstawione wyniki trwającego w ostatnich latach projektu, w trakcie którego wykorzystano nowatorskie metody badawcze i konserwatorskie pozwalające w nowy sposób rozpoznać pomnik zachodniej typografii.

Wejściówki dostępne od 11 lutego.

dr hab. Juliusz Raczkowski, prof. UAM – pracownik naukowy Wydziału Sztuk Pięknych UMK na stanowisku profesora uniwersytetu. Zainteresowanie badawcze koncentruje na sztuce państwa zakonnego w Prusach, ze szczególnym uwzględnieniem średniowiecznej architektury i jej wystroju (rzeźba architektoniczna, malarstwo ścienne, detal architektoniczny itd.) oraz rzeźby snycerskiej i malarstwa tablicowego, przede wszystkim w kontekście problemów zabytkoznawczych i konserwatorskich. W ostatnich latach w centrum jego zainteresowań znajduje się średniowieczny kodeks w aspekcie badań interdyscyplinarnych.

20 lutego
Olga Boznańska – intymność procesu tworzenia / Emilia Maryniak
Twórczy świat Olgi Boznańskiej, w którym sztuka i życie były ściśle ze sobą splecione, wyznaczany był przestrzenią jej pracowni. Miejsce to, we wspomnieniach bliskich osób, było wypełnione wieloma odcieniami szarości. Ale czy tylko? Jak naprawdę wyglądała ta pracownia, i w jaki sposób Boznańska funkcjonowała w niej jako artystka? Jakie narzędzia i materiały sprawiały, że jej obrazy są tak pełne migotania światła i koloru, a jednocześnie mają nastrój spokoju, skupienia i przenikliwości? Podczas wykładu poznamy bliżej artystyczny warsztat jednej z najważniejszych i najciekawszych malarek przełomu XIX i XX wieku.
Wejściówki dostępne od 18 lutego.

Emilia Maryniak – artystka sztuk wizualnych i historyczka sztuki, absolwentka Chelsea College of Arts w Londynie oraz Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego. Interesuje się współczesną metodologią historii sztuki oraz wpływami nauki i filozofii na sztukę XX i XXI wieku.

27 lutego

Bardzo konserwatywny przełom – o długim trwaniu formuły książki średniowiecznej / prof. dr hab. Grażyna Jurkowlaniec

Celem wykładu jest krytyczna refleksja nad wpływem nowych materiałów i technologii na przemiany kształtu książki oraz jej dekoracji. Zaczniemy od próby zdefiniowania średniowiecznej formuły książki wobec innych sposobów utrwalania tekstów i obrazów. Prześledzimy techniki, które umożliwiały ich mechaniczne powielanie przed wynalezieniem ruchomej czcionki. Rozważymy znaczenie tego wynalazku, który długo nie wyparł wcześniejszych metod produkcji książek. Zastanowimy się, dlaczego, mimo upowszechnienia druku, wciąż zamawiano i produkowano rękopisy. Zwrócimy też uwagę na wyzwania, które niosły nowe technologie w zakresie organizacji, kosztów produkcji oraz dystrybucji książek. Zobaczymy, jak próbowano rozwiązywać te problemy, by w pełni wykorzystać potencjał druku. Na koniec spróbujemy wytropić ślady średniowiecznej kultury książki w czasach nam współczesnych. 

Wejściówki dostępne od 25 lutego.

prof. dr hab. Grażyna Jurkowlaniec – absolwentka IHS UW (magisterium 1995, doktorat na Wydziale Historycznym UW 2000, habilitacja tamże 2009, tytuł profesora nadany przez Prezydenta RP 2019), zatrudniona w Instytucie jako adiunkt (2000-2019), a następnie jako profesor (od 2019). Zajmuje się sztuką i historiografią artystyczną późnego średniowiecza i epoki nowożytnej.

6 marca
Symbole władzy i splendoru. Historia regaliów Augusta III i Marii Józefy w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie / Monika Janisz, Zofia Załęska
Wykład poświęcony regaliom koronacyjnym Augusta III i Marii Józefy to wyjątkowa okazja do poznania dziejów tych symboli władzy królewskiej. Wykonane na koronację w 1734 roku, przechowywane w Dreźnie, a następnie zakupione przez Muzeum Narodowe w Warszawie w 1925 roku, stanowią świadectwo wspólnej historii Polski i Saksonii. Jednocześnie są nieodłącznie związane z losami naszej instytucji i jej zbiorów. Podczas wykładu uczestnicy dowiedzą się również o wyzwaniach związanych z konserwacją i prezentacją tak cennych zabytków.
Wejściówki dostępne od 4 marca.

Monika Janisz – historyk sztuki, kustosz w Kolekcji Tkanin Muzeum Narodowego w Warszawie. Zajmuje się tkaninami europejskimi, szczególnie tapiseriami i haftami z XVI–XVIII wieku. Interesuje się również działalnością polskich manufaktur i pracowni tekstylnych oraz historią kolekcjonerstwa tkanin i ubiorów.

Zofia Załęska – historyczka sztuki, adiuntka w Zbiorach Sztuki Zdobniczej Muzeum Narodowego w Warszawie, przygotowuje rozprawę doktorską w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego. Jej zainteresowania badawcze obejmują rzemiosło artystyczne, zwłaszcza złotnictwo kręgu europejskiego oraz późnośredniowieczne rękopisy.

13 marca

Ilustracje biblijne między średniowieczem a nowożytnością / Marcin Bogusz

Na Biblię składa się prawie siedemdziesiąt ksiąg różnej objętości, jej dzisiejsze wydanie, zależnie od formatu, liczy grubo ponad tysiąc stron i nie różni się objętością od tych powstałych w średniowieczu czy wczesnej nowożytności. Liczbę kart woluminów zawierających Stary i Nowy Testament dodatkowo zwiększały ilustracje oraz mniej lub bardziej ozdobne inicjały. Zadaniem twórcy kodeksu było wybrać wydarzenia warte zilustrowania. W dojrzałym średniowieczu zaczął kształtować się zestaw iluminacji biblijnych, swoisty kanon wydarzeń, które najchętniej ilustrowano w kolejnych rękopiśmiennych Bibliach czy równie chętnie przepisywanych komentarzach biblijnych. Biblia Gutenberga nie posiada drukowanych ilustracji, zdobienia konkretnych egzemplarzy – inicjały czy floratury – powstały w warsztatach iluminatorów. Celem wykładu jest wskazanie jak i kiedy tworzył się kanon ilustracji biblijnych oraz jaki wpływ na to miała technika druku. Sceny biblijne drukowane w jednej oficynie były bowiem chętnie kopiowane w innych. O ile bowiem wszyscy „wiemy", jak „wyglądała” Arka Noego, niewiele osób potrafi sobie wyobrazić scenę, w której Mojżesz ustanawia prawa dotyczące małżeństw (a była ona swego czasu całkiem popularna). O sile oddziaływania drukowanych ilustracji stanowiło to, że powstawały w wielu kopiach. Możemy jednak wskazać inne czynniki wpływające na ich popularność, jak chociażby nazwisko drukarza, które decydowały o zasięgu danego wydania Biblii a co za tym idzie zestawu ilustracji do niej. Te drzeworyty, kopiowane w innych warsztatach, wpływały na ostateczną petryfikację zarówno tego, jakie sceny były ilustrowane, jak i tego, jak wyglądały. 

Wejściówki dostępne od 11 marca.

Marcin Bogusz – historyk i historyk sztuki (studia na Uniwersytecie Warszawskim i w Centre d’études supérieures de civilisation médiévale w Poitiers). Pracował w Niemieckim Instytucie Historycznym i na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Od 2022 r. pracuje w Zbiorach Sztuki Dawnej Europejskiej Muzeum Narodowego w Warszawie. Interesuje się kulturą późnego średniowiecza i wczesnej nowożytności.