Mityczne Otwarcie

Magia i religia 

 

Reliefy lub malowidła przedstawiające władcę składającego ofiarę bogu miały stanowić nie tylko przedstawienie króla, który wypełnia swoje obowiązki, aby zachować porządek świata, czyli maat, lecz samym swoim istnieniem mogły sprawić, że porządek ten zostanie zapewniony. Podobną funkcję pełniły posągi – umieszczane w świątyniach lub grobowcach stanowiły „zastępcze” ciało dla duszy zmarłego lub uosobienie bóstwa. Amulety (fot.1) miały chronić przed złem, a figurki uszebti (fot.2) pracować za zmarłego w zaświatach. 

 

Anonimowi twórcy 

 

Sztuka starożytnego Egiptu jest niemal zupełnie anonimowa. Magia, religia i polityka nie pozostawiały miejsca na indywidualny przekaz czy „podpis” twórcy. Nie znaczy to jednak, że starożytni Egipcjanie nie cenili piękna.Wiele zabytków tej kultury cechuje niezwykle wysoki poziom artystyczny i precyzja wykonania. Świetnym przykładem egipskiego kunsztu jest fragment rzeźby boga Amona z rysami twarzy Tutanchamona. Zasługuje ona na uwagę także z innego powodu, o czym za chwilę. 

 

Okres Predynastyczny 

 

Kanon obowiązujący artystów zdaje się być niezmienny przez 3 tysiące lat istnienia sztuki egipskiej. Uważny obserwator dostrzeże jednak różnice, które pozwalają przypisać dzieła do konkretnych epok historycznych. Początki rozwoju sztuki egipskiej sięgają Okresu Predynastycznego. Patrząc na obiekty z tej epoki, trudno zauważyć monumentalizm charakterystyczny dla dzieł powstałych w okresie faraońskim. Z tego czasu zachowały się jedynie szczątki osad i grobowców, raczej skromnie wyposażonych. W naszej kolekcji możemy podziwiać kamienne paletki do rozcierania barwników oraz malowane naczynia ceramiczne, m.in. ze stylizowanym przedstawieniem łodzi. (fot.3) 

 

Okres Wczesnodynastyczny i Okres Starego Państwa 

 

W Okresie Wczesnodynastycznym rozwinęło się kamieniarstwo. Piękne naczynia (fot.4) wykonane z granitu, kalcytu czy diorytu o przeróżnych kształtach są znakiem rozpoznawczym tej epoki, choć należy podkreślić, że były nadal powszechne w czasach Starego Państwa. Tworzono wówczas liczne naczynia służące do przechowywania olejków kosmetycznych używanych w trakcie świąt i rytuałów odprawianych w świątyniach i grobowcach. Na niektórych z nich ryte były tytuły i imiona panującego władcy. Do grupy takich przedmiotów należy kuliste naczynie z imionami władcy V dynastii, Unisa, oraz naczynie z ujętymi w kartusz imionami Teti, faraona VI dynastii – wyrytymi na pokrywce. (fot.5 i 6) 

 

Od Okresu Starego Państwa zaobserwować możemy ukształtowany już system ikonograficzny, który utrzyma się do końca epoki faraońskiej. W reliefie i malarstwie starano się przedstawić różne punkty widzenia jednocześnie. W przypadku postaci ludzkich głowę, nogi czy kobiecą pierś pokazywano z profilu, ale oko i tors frontalnie. (fot.7) Od reguł tych istniały nieliczne wyjątki, które dotyczyły głownie przedstawień osób niższej rangi oraz obcokrajowców.  

 

Okres Późny 

 

Wizerunki ludzi często rysowane były na siatce pozwalającej zachować właściwie proporcje. Od czasów Starego Państwa stojąca postać od linii włosów do stopy musiała zmieścić się w siatce 18 kwadratów. Modyfikacja nastąpiła w Okresie Późnym (około 700 r. p.n.e.), kiedy sylwetki stały się nieco bardziej smukłe i siatka obejmowała 21 kwadratów. Artyści nieraz najpierw tworzyli rodzaj wzoru dla dużego przedstawienia, który przygotowywali na małym fragmencie płytki kamiennej (fot.8), rysując na niej zarówno pomocniczą siatkę kwadratów, jak i postać ludzką. Model taki pozwalał przenieść obraz na ścianę z zachowaniem właściwych proporcji. 

 

Rzeźba egipska 

 

Statuaryczną rzeźbę egipską przez wieki charakteryzowała statyczność, hieratyczność, frontalizm. W Okresie Wczesnodynastycznym i w początkowym Okresie Starego Państwa były to przedstawienia siedzącej postaci. Od czasów IV dynastii zaczęto tworzyć również figury stojące. Rzeźba egipska to zarówno niewielkie drewniane figurki o różnym przeznaczeniu (świątynnym, grobowym), jak i monumentalne dzieła, których przykładem jest wielki posąg bogini Sachmet (fot.9) wykonany na zlecenie Amenhotepa III. Władca ten kazał stworzyć niemal tysiąc podobnych posągów, które przeznaczone były do umieszczenia w jego świątyni jubileuszowej.  

 

Nowe Państwo

 

W kolejnych epokach artyści egipscy zaczęli wprowadzać pewne innowacje. Wspomniana wcześniej rzeźba Amona. (fot.10) powstała w epoce postamarneńskiej, czyli po kilkunastu latach od zakończenia panowania Echnatona, gdy Egipt wracał do tradycyjnej religii, a co za tym idzie do tradycyjnego stylu w sztuce. Z jednej strony posąg posiada charakterystyczne dla sztuki amarneńskiej opracowanie detali twarzy oraz specyficzny modelunek tułowia wydobywający krągłości brzucha i piersi, z drugiej – zdecydowanie reprezentuje powrót do klasycznego, harmonijnego wzorca, tak innego od pozbawionego proporcji, niemal groteskowego sposobu przedstawiania postaci wprowadzonego do sztuki egipskiej na życzenie Echnatona.