Kolekcja Monet Polskich
Kolekcja Monet Polskich
Najważniejszą kolekcją w zbiorach Gabinetu jest Kolekcja Monet Polskich licząca ok. 58 000 egzemplarzy. Na jej podstawie możliwe jest prześledzenie całych dziejów monety polskiej.
Powstanie Kolekcji Monet Polskich wyznacza jednocześnie początek działalności Gabinetu. W 1921 roku do Muzeum Narodowego w Warszawie trafił zbiór hrabiego Kazimierza Sobańskiego zapisany wcześniej w testamencie miastu Warszawa. Była to jedna z największych i najświetniejszych ówczesnych polskich kolekcji, licząca prawie 11 000 numizmatów, od panowania Zygmunta I do 1867 roku. Wśród bardzo dobrze zachowanych egzemplarzy znajdowało się wiele rzadkich monet. W 1922 roku kolekcję wzbogacił zakup 1000 monet wczesnośredniowiecznych od barona Józefa Weyssenhoffa, a także późniejszy o szesnaście lat przekaz z Państwowych Zbiorów Sztuki. Wśród pozyskanych w 1938 roku numizmatów znajdowały się monety pochodzące z wykopalisk archeologicznych, w tym ze znanych skarbów (np. z Karczmisk, liczący 4500 monet piastowskich, z 220 rzadkimi brakteatami protekcyjnymi Bolesława Krzywoustego).
Warto w tym miejscu przypomnieć, że na podstawie postanowień ryskiego traktatu pokojowego, podpisanego po wojnie polsko-bolszewickiej 1920 roku, do zbiorów Państwowych Zbiorów Sztuki monety trafiły głównie jako tzw. zbiór ekwiwalentny z Rosji Sowieckiej. Była to rekompensata za zrabowane i wywiezione numizmaty – przede wszystkim z Uniwersytetu Warszawskiego – po powstaniach: listopadowym i styczniowym. Gabinet Monet i Medali Muzeum Narodowego kontynuuje zatem w pewnym sensie tradycje numizmatyczne uniwersytetu.
II wojna światowa przyniosła olbrzymie straty. Zaginęła w tym czasie znaczna część zgromadzonej kolekcji – w tym rzadkie i unikatowe okazy, które zostały skradzione przez niemieckich okupantów. Wartość ocalałych zbiorów zmniejszyła się o ponad połowę w stosunku do stanu sprzed wojny.
Wojenne straty do pewnego stopnia zrekompensowała, przekazana w 1946 roku do Muzeum Narodowego w Warszawie przez ówczesny Urząd Bezpieczeństwa Publicznego, część krakowskiej kolekcji monet polskich, należącej wcześniej do rodziny Potockich. Ten jeden z najzasobniejszych polskich zbiorów numizmatycznych początku XX wieku został jednak w bliżej niewyjaśnionych okolicznościach uszczuplony o najznakomitsze egzemplarze, które do kolekcji Gabinetu Monet i Medali już nie dotarły. Wraz ze zbiorem Potockich trafiły do muzeum monety średniowieczne będące dawniej w posiadaniu Antoniego Ryszarda, a także mająca mało sobie równych kolekcja monet nowożytnych, w tym unikaty monet polskich. W 1949 roku Gabinet otrzymał zbiór numizmatyczny zbombardowanego w czasie wojny Gabinetu Numizmatycznego Mennicy Państwowej.
Obecnie Kolekcja Monet Polskich w pełni ilustruje historię mennictwa polskiego, od najwcześniejszych denarów Bolesława Chrobrego i Mieszka II po najnowsze emisje monet. O jej randze naukowej i kolekcjonerskiej stanowią m.in. bardzo rzadkie monety pierwszych Piastów, jak również niezwykłej klasy złote monety wielodukatowe i donatywy królów polskich z XVI–XVIII wieku. Znajdziemy tu także przebogaty zasób monet obiegowych – drobnych i grubszych – reprezentujący szeroki horyzont badawczy. Osobną kategorią są monety pochodzące ze skarbów i znalezisk pojedynczych, których wartość poznawcza jest nie do przecenienia wśród badaczy historii pieniądza i jego wpływu na społeczeństwo. Kolekcja zawiera również monety emitowane w Księstwie Warszawskim i w czasie zaborów. Przegląd pieniądza historycznego zamykają numizmaty międzywojenne z lat 1918–1939 i monety emitowane po 1945 roku.
Oryginalną częścią zbioru, która stanowi merytoryczne dopełnienie Kolekcji Monet Polskich, jest Kolekcja Monet Ziem Historycznie z Polską Związanych.