Kolekcja Malarstwa Holenderskiego XVII–XVIII w.
Malarstwo holenderskie XVII wieku kształtowało się w nowej sytuacji politycznej i religijnej. Świeżo wywalczona wolność od katolickiej, habsburskiej hegemonii zaowocowała powstaniem mieszczańskiej Republiki Zjednoczonych Prowincji, kierującej się protestanckimi zasadami wiary. Sytuacja znalazła odzwierciedlenie w podejmowanych przez malarstwo tematach – ze scen religijnych wykluczony został kult świętych, a chętnie sięgano do inspiracji tekstami biblijnymi (w kolekcji MNW: Hendrick Ter Brugghen, Stary król Dawid grający na harfie i śpiewający psalmy z aniołami; Leonard Bramer, Obrzezanie Chrystusa).
Rozwój rynku sztuki doprowadził do specjalizacji twórców w ramach podejmowanych przez nich gatunków. Tematy uznawane w hierarchii artystycznej za „niskie” i dotąd zaledwie towarzyszące głównej scenie – usamodzielniły się, wykształcając także podgatunki. Są to między innymi pejzaże (Pieter de Neyn, Krajobraz holenderski), w tym mariny (Simon de Vlieger, Brzeg morza w Scheveningen z łodziami rybackimi) czy weduty, widoki wnętrz kościelnych (Pieter Saenredam, Widok wnętrza kościoła św. Bawona w Haarlemie), różnorodne sceny rodzajowe (Jan Steen, Wybór pomiędzy młodością i bogactwem) i martwe natury (Willem Claesz. Heda, Deser: martwa natura z ciastem, winem, piwem i orzechami).
Artyści tworzyli w ośrodkach artystycznych w Amsterdamie, Hadze, Utrechcie, Haarlemie, Lejdzie i Rotterdamie, ale również podróżowali do Italii. Szczególnie istotne są inspiracje sztuką Caravaggia w środowisku utrechckim, podejmującym podobne tematy, rozwiązania kompozycyjne i efekty gry światła. Pod wpływem rzymskiego malarza pozostawał również Pieter Lastman (Uczta u Estery), który przekazał zainteresowanie silnymi efektami światłocieniowymi swoim uczniom: Janowi Lievensowi (Starzec w mycce) i Rembrandtowi van Rijn (warsztatowy Portret Maertena Soolmansa). Z pracowni tego ostatniego wyszli między innymi Carel Fabritius (Wskrzeszenie Łazarza), Gerrit Dou (Staruszka modląca się) i Ferdinand Bol (Wojownik w złotym hełmie, Portret Johany de Geer-Trip).
W wyniku działalności Kompanii Wschodnio- i Zachodnioindyjskiej Zjednoczone Prowincje stały się potęgą handlową na skalę globalną. O krótkim okresie posiadania przez nie kolonii w Brazylii przypominają dwa obrazy w kolekcji: Fransa Posta Krajobraz brazylijski oraz Portret gubernatora Brazylii Johana Mauritsa von Nassau-Siegen pędzla Pietera Nasona.
Aleksandra Janiszewska-Cardone