Galeria Faras
Galeria Faras im. Prof. Kazimierza Michałowskiego w Muzeum Narodowym w Warszawie jest jedyną w Europie i unikalną na świecie ekspozycją średniowiecznej sztuki nubijskiej, powstającej w Afryce na skrzyżowaniu tradycji starożytnej Nubii, Bizancjum i kultury arabskiej. W Galerii prezentowane są przede wszystkim zabytki pochodzące z katedry w Faras, w północnym Sudanie, tuż przy granicy z Egiptem. Świątynia została odkryta i zbadana przez polską misję archeologiczną pod kierunkiem prof. Michałowskiego w ramach Kampanii Nubijskiej prowadzonej pod auspicjami UNESCO w latach 1961–1964. Ponieważ z powodu budowy Wysokiej Tamy Asuańskiej katedra miała być zalana wodami Nilu, członkowie misji zdjęli z jej ścian malowidła i rozebrali elementy architektury, by uratować je przed zniszczeniem. W rezultacie do Polski trafiła ok. połowa znalezisk z Faras, podczas gdy drugą część znalazła się w zbiorach Sudańskiego Muzeum Narodowego w Chartumie. Zrąb kolekcji warszawskiej stanowi liczący niemal 70 dzieł zespół malowideł ściennych. Pochodzą one z okresu pomiędzy VII a XIV stuleciem. Wszystkie zostały wykonane techniką temperową na suchym tynku. Wśród nich na szczególną uwagę zasługują prawdziwe arcydzieła dawnej sztuki nubijskiej: św. Anna (VIII wiek), Św. Ammoniusz, pustelnik z el-Tuna (VIII wiek), Biskup Petros pod opieką św. Piotra Apostoła (974–997), Biskup Marianos pod opieką Chrystusa i Matki Boskiej z Dzieciątkiem (1005–1036). Powstały one w efekcie przyjęcia w Nubii wzorów i kanonów sztuki bizantyjskiej i koptyjskiej, a następnie przetworzenia ich w duchu lokalnym. W sztuce tej obecne są nawet echa tradycji wczesnochrześcijańskiej, ale równocześnie ma ona wyraźnie afrykański charakter.
Galerię Faras, której pomysłodawcą był prof. Kazimierz Michałowski, po raz pierwszy otwarto dla publiczności w gmachu głównym MNW w czerwcu 1972 roku, po trwającej wiele lat konserwacji. Prezentowała ona malowidła w układzie chronologicznym, zgodnie z ówczesnymi sposobami aranżowania ekspozycji muzealnych. Galeria otwarta w 2014 roku została pomyślana inaczej: jako przestrzeń, która ma wskazywać na sakralny charakter zgromadzonych w niej dzieł. Starano się nawiązać do oryginalnej topografii świątyni i pierwotnego rozmieszczenia elementów wystroju kościoła. Zaakcentowano liturgiczne znaczenie malowideł, jak również ich funkcję w kulcie indywidualnym. Najważniejszą rolę odgrywa duża sala, nawiązująca do wnętrza katedry. Możemy tu zobaczyć malowidła pochodzące z narteksu, bocznych naw, oraz z absydy. Obok licznych elementów architektonicznych, ułożonych w porządku chronologicznym, zobaczyć można również inskrypcje – fundacyjną z roku 707 oraz inskrypcje grobowe, przedmioty z grobów biskupów i wiele innych. Uzupełnieniem dzieł z Faras i innych stanowisk archeologicznych w Sudanie (w tym przede wszystkim ze Starej Dongoli) są zabytki reprezentujące tradycje faraońską, bizantyjską, koptyjską i arabską – wszystkie one współtworzyły kulturę dawnej Nubii. W osobnej przestrzeni prezentowane są kolekcje krzyży związanych z kultem Kościołów wschodnich, w szczególności etiopskich (zwłaszcza ze zbiorów Wacława Korabiewicza), huculskich, a także ruskich enkolpionów (ze zbiorów Józefa Choynowskiego). Galeria poświęcona sztuce średniowiecznej Afryki, prezentuje zarazem całą panoramę dzieł sztuki wschodniochrześcijańskiej, pokazuje wspólnotę kręgów kulturowych, z których pochodzą obecne w niej zabytki.
Galeria Faras została otwarta w październiku 2014 roku po gruntownej rearanżacji, którą przeprowadzono dzięki hojności mecenasów tego przedsięwzięcia – Wojciecha Pawłowskiego wraz z Rodziną.
Koncepcja merytoryczna galerii: Bożena Mierzejewska
Projekt aranżacji: dr hab. inż. arch. Mirosław Orzechowski, prof. PW; dr hab. inż. arch. Grzegorz Rytel
kurator Zbiorów Sztuki Starożytnej i Wschodniochrześcijańskiej:
dr hab. Aleksandra Sulikowska-Bełczowska, prof. UW
email: