Kolekcja Ikon i Rzemiosła Bizantyjskiego
Zaczątek zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie (wówczas jeszcze Muzeum Sztuk Pięknych) stanowiły obrazy nabyte w 1862 roku przez Justyniana Karnickiego na aukcji J.P. Weyera w Kolonii. Wśród nich znalazła się ikona nieznanego świętego, zapewne św. Sergiusza z Radoneża, wpisana do inwentarza pod numerem jeden. Obecnie Kolekcja Ikon i Rzemiosła Bizantyjskiego obejmuje ponad 560 zabytków, wśród których przeważają ikony, a dużą grupę stanowią niewielkie przedmioty rzemiosła cerkiewnego. Muzeum otrzymywało je jako dary, czasem dokonywało zakupów, spora grupa ikon znalazła się tu w wyniku akcji rewindykacyjnej. Jednymi z najstarszych obiektów są dzieła bizantyjskie: grecki wizerunek Matki Boskiej Hodegetrii z XV wieku oraz wyroby z kości słoniowej, powstałe pomiędzy X a XII stuleciem w Konstantynopolu: dyptyk świąteczny oraz plakietka ze sceną Zaśnięcia Matki Boskiej. Większość dzieł malarskich pochodzi z obszaru wschodniej Słowiańszczyzny, najstarsze są datowane na XV–XVI wiek, przeważająca część – na okres między XVII a XIX wiekiem. Wśród ikon znajdują się zabytki z zachodniej Rusi, w tym jedna z najcenniejszych – unikatowe XV-wieczne przedstawienie św. Paraskiewy Tyrnowskiej ze scenami z jej żywota. Muzeum posiada niewielką, ale reprezentatywną kolekcję dzieł malarstwa cerkiewnego z obszaru dawnej Rzeczypospolitej (w tym cenne XVII-wieczne ikony z cerkwi w Torkach), z terenów dzisiejszej Ukrainy i Białorusi. Znajdziemy tu także przykłady dzieł reprezentujących szkoły: moskiewską, północną, uralską, warsztaty Palechu. Ważną część zbioru stanowią również ikony staroobrzędowców, a wśród nich zwłaszcza bezpopowskie ikony z warsztatów pomorskich oraz popowskie – z dużego ośrodka w Wietce. W kolekcji znajduje się ponadto największy i najcenniejszy w Polsce zbiór staroruskich enkolpionów (przenośnych relikwiarzy), krzyży i ikon metalowych, a także kamiennych, pochodzących z Rusi Kijowskiej z XI–XIII wieku i Rusi Nowogrodzkiej z XIV–XVI wieku. Zbiór uzupełnia grupa krzyży, ikon oraz ołtarzyków składanych z warsztatów staroobrzędowych z terenów Rosji, datowanych na okres od końca XVII po początek XX wieku. Cenne obiekty pochodzące z Konstantynopola i Bizancjum eksponowane są w Galerii Faras. Można tu również obejrzeć ważne dzieła ze zbioru staroruskich enkolpionów, rosyjskich krzyży oraz ołtarzyków. Ikony z Rzeczypospolitej oraz Rusi i Rosji znajdują się w kolekcji studyjnej.
dr hab. Aleksandra Sulikowska-Bełczowska, prof. UW
email: