Kolekcja Mebli

Zaczątkiem zbioru mebli w muzeum, podobnie jak innych dziedzin sztuki zdobniczej, były zapisy testamentowe uczynione przed wybuchem I wojny światowej. Zakupy rozpoczęto w 1917 roku, na większą skalę prowadzone były od roku 1924 roku. Jednak w pierwszym okresie trzonem zbiorów były dary. Wśród mebli pozyskanych w dwudziestoleciu międzywojennym znalazły się liczne mające charakter „rodzimy”, a także pamiątki po znanych postaciach historycznych i wybitnych Polakach. Niezwykle cenne dary i zakupy, obejmujące przede wszystkim meble renesansowe i barokowe, pochodzą od antykwariusza Szymona Szwarza. W tym okresie znaczna część zabytków nabywana była z przeznaczeniem do konkretnego miejsca na ekspozycji muzealnej. Po II wojnie światowej, obok mebli kupionych i podarowanych, do nabytków należą pozyskane w wyniku tzw. restytucji zastępczej, a także przekazane przez Urząd Rady Ministrów, Kancelarię Prezydenta, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Ministerstwo Spraw Zagranicznych.

Dział Mebli zorganizowany został dopiero w 1969 roku, a pierwszym jego pracownikiem był Izydor Grzeluk, jego kustosz do 1999 roku, autor popularnego Słownika Terminologicznego Mebli, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2000.
Obecnie Kolekcja Mebli Muzeum Narodowego w Warszawie liczy prawie 2400 zabytków. Wśród nich są zarówno meble ceremonialne i paradne, jak również ordynaryjne, pałacowe, dworskie, mieszczańskie, a także przeznaczone do przestrzeni publicznych. Reprezentują one znaczną część typów mebli, rodzajów technik zdobniczych i dekoracji. Pochodzą z okresu od XIII do pocz. XX wieku, z wielu ośrodków polskich i europejskich: m.in. Francji (głównie Paryża), Anglii, Litwy, Niemiec (Saksonii), Berlina, Brunszwiku. Bawarii, Prus, Włoch (Mediolanu, Genui, Wenecji), Austrii (głównie Wiednia), Czech, Szwecji, Rosji, Hiszpanii, Śląska. Choć większość mebli ze zbiorów Muzeum to wyroby europejskie, są wśród nich też kolonialne, powstające na rynek europejski, a także niektóre wyroby blisko- i dalekowschodnie (pozostała ich część podlega pod Zbiory Sztuki Orientalnej).

Do najcenniejszych egzemplarzy europejskich należą bogato rzeźbione włoskie meble renesansowe, francuskie manierystyczne z warsztatu Huguesa Sambina i z dekoracjami nawiązującymi do twórczości Jeana Goujona, paryskie sygnowane meble z epoki baroku, rokoka i klasycyzmu oraz dwa z berlińskiej pracowni Melchiora Kambliego  i braci Spindlerów.

Spośród ośrodków z terenów dawnej Rzeczypospolitej licznie reprezentowane jest meblarstwo Wilna i Prus Królewskich – Gdańska, Torunia i Elbląga, w mniejszej liczbie Krakowa, Lwowa, Kolbuszowej, Poznania, Warmii. Szczególne znaczenie ma największa w Polsce kolekcja mebli warszawskich XIX wieku, licząca blisko 200 obiektów. Obrazuje ona liczne funkcje oraz trendy stylowe i zjawiska, występujące w całym stuleciu, w środowisku, które należało do wiodących i odzwierciedlało w znacznym stopniu tendencje panujące na terenach tworzących dawną Rzeczpospolitą i w czołowych ośrodkach zagranicznych.

Zbiór wzbogaca kilka kilkaset artystycznie opracowanych fragmentów mebli o znacznej wartości zabytkowej (wśród nich pojedyncze płyciny oraz fronty gotyckich i renesansowych skrzyń; płaskorzeźbione lub bogato intarsjowane elementy.
W zbiorach działu znajduje się również kolekcja zegarów w meblowych obudowach. Składa się obecnie z 45 kompletnych czasomierzy szafowo-podłogowych, 4 szaf zegarowych, 8 mechanizmów (w tym dwóch kurantowych) i 2 pozytywek piszczałkowych, z różnorodnych ośrodków europejskich – m.in. Anglii, Francji, Holandii, Prus, Saksonii, Śląska, Danii, Finlandii oraz Rzeczypospolitej (Gdańsk, Warszawa, Wilno). Niektóre mechanizmy i obudowy nie stanowiły pierwotnie kompletu i pochodzą z różnych okresów i miejsc powstania. Najstarsze z zegarów wykonano na przełomie XVII i XVIII w., najmłodsze w początku XX wieku. Zbiór uzupełniają czasomierze wieńczące meble – kartonierę i sekretery.

Do Kolekcji Mebli MNW należą również instrumenty muzyczne klawiszowe, w tym 28 fortepianów (stołowe, skrzydłowe, pionowe, buduarowe) i 5 pianin. Co istotne dla zbiorów Muzeum, liczne pochodzą z wytwórni warszawskich: Antoniego Leszczyńskiego, Fryderyka Buchholtza, Kaspra Zdrodowskiego, Antoniego Hofera, Małeckiego i Szredera oraz Jana Kerntopfa. Są też przykłady instrumentów wykonanych w Krakowie, Płocku, Bydgoszczy, Wrocławiu, Londynie (m.in. fortepian Johna Broadwooda), Wiedniu (fortepiany Conrada Grafa, Joachima Ehlersa i Mathiasa Müllera), Berlinie i Dreźnie. Ważne dla Kolekcji są fortepiany Ignacego Pleyela, Sebastiana Erarda oraz z wytwórni Steinwaya. Zbiór uzupełniają dwie harfy. Część instrumentów to pamiątki związane z wielkimi polskimi muzykami – Ignacym Janem Paderewskim, Adamem Minchajmerem, Fryderykiem Chopinem, a także twórcą Teatru Narodowego Wojciechem Bogusławskim.

Do Kolekcji Mebli włączone zostały również pojazdy – lektyki i sanie.

Tylko nieliczne zabytki z Kolekcji Mebli prezentowane są na ekspozycji w gmachu głównym Muzeum. Wiele uzupełnia wystawy stałe w oddziałach MNW - Muzeum w Arkadii i Nieborowie oraz Muzeum Wnętrz w Otwocku Wielkim, a także w licznych muzeach w Warszawie i całej Polsce.

Stefan Mieleszkiewicz,
Dorota Gutkowska,