Kolekcja Sreber i Metali

Pierwsze pojedyncze zabytki należące do późniejszej Kolekcji Złotnictwa weszły do zbiorów jeszcze na kilka lat przed I wojną światową, ale dopiero przejęcie zbiorów Leopolda Méyeta i Romana Szewczykowskiego  do MNW zapoczątkowało rozwój tego działu. Na fali entuzjazmu po odzyskaniu niepodległości składano liczne darów o różnej wartości, ale trzeba wspomnieć o zakupach i darach od Antoniego Jana Strzałeckiego czy Szymona Szwarca, za którego pośrednictwem Muzeum zakupiło m.in. w 1925 r. spektakularny zespół insygniów koronacyjnych Augusta III Sasa (jedyne historyczne insygnia władcy Polski, które przetrwały do dnia dzisiejszego: dwie korony, jabłka, berła, płaszcz koronacyjny króla i srebrna fanfara. Od generała Tadeusza Bylewskiego nabyło kilka cennych zegarów, jak wieżyczkowy zegar wileńskiego zegarmistrza Jakuba Gierke, prezentowany dziś na Galerii Sztuki Dawnej. Swoje kolekcje przekazywały też inne instytucje, na przykład Magistrat miasta Warszawy –  pierwsze pamiątki i zabytki przekazał już w 1916 roku, jednak część z nich została wywieziona w głąb Rosji i uzupełniła zbiory muzealne dopiero w 1923 roku. Wśród tych obiektów można wymienić szesnastowiecznego kura Warszawskiego Bractwa Strzeleckiego czy osiemnastowieczną konew ratuszową Antoniego Mietelskiego.

Pomimo strat, po II wojnie światowej zbiory bardzo się rozbudowały przez przekazy, zakupy, zapisy testamentowe (chociażby Ignacego Jana Paderewskiego czy Bronisława Krystalla), ale też – jak zawsze – dzięki darom. Należy wspomnieć Tadeusza Wierzejskiego oraz współczesnych darczyńców: Fundację Citi Handlowy im. Leopolda Kronenberga (dar kolekcji sreber warszawskich w 2002 r.), Fundację im. Jakuba hr. Potockiego (zespół rosyjskiego złotnictwa w 2013 r.), Bank PKO SA (dar szkatuły gdańskiej w 2021 r.), a także osoby prywatne, w tym p. Elżbietę Laskowską (zespół biżuterii w 2013 r.). Ważnym źródłem wzbogacania zbiorów złotniczych był zakup od lat 50. do 80. XX w. zabytków ze złomu srebrnego, dzięki czemu nie tylko rozbudowano kolekcje, ale wiele obiektów uratowano od przetopienia.

Dzisiaj Kolekcja Złotnictwa to zbiór ponad 25 000 zabytków o przekrojowym charakterze: od obiektów średniowiecznych aż do obiektów z początku XX wieku. Wśród najstarszych obiektów można wyróżnić średniowieczną akwamanile w kształcie lwa oraz niezwykle cenne emaliowane plakiety limuzyńskie. Złotnictwo reprezentuje głównie ośrodki polskie i niemieckie. Szczególnie duży i reprezentacyjny jest zespół sreber stołecznych z okresu XVIII – XX w., ale też innych ośrodków, jak Gdańsk (patery z portretami królów Polski Mackensena z dawnej Ordynacji Krasińskich w Warszawie czy innymi siedemnasto- i osiemnastowieczne kufle). Znajdują się tu także cenne dzieła augsburskie, norymberskie i śląskie  (kubek Wrocławskiego Bractwa Strzeleckiego).

W kolekcji znajduje się bodaj największy w Polsce zespół sreber rosyjskich z okresu XVIII-XX w, a także pojedyncze dzieła francuskie, hiszpańskie i włoskie. Zbiór dopełniają: judaika reprezentujące głównie ośrodki polskie, zespół cyny, głównie niemieckiej i polskiej, brązów, w tym małej plastyki XV i XVII w., kolekcja artystycznych przedmiotów żeliwnych, głównie z pruskich hut w Gliwicach i Berlinie, a także zespół obiektów z kości słoniowej obejmujący okres od późnego średniowiecza do XIX wieku. Dobrze reprezentowany jest też zespół ślusarstwa artystycznego, którego jądrem do dnia dzisiejszego jest kolekcja Romana Szewczykowskiego. Kolekcja sreber i metali jest też właścicielem sporej kolekcji broni i uzbrojenia, które, zgodnie z polityką płk. Bronisława Gembarzewskiego, ówczesnego dyrektora MNW, było deponowane w Muzeum Wojska Polskiego, gdzie znajduje się do dziś.

Dział Złotnictwa obejmuje także kilkadziesiąt obiektów z kryształu górskiego – wybitnym przykładem jest XVII-wieczna śląska patera. Obejmuje także kolekcję biżuterii z okresu od XV do XX wieku, należącą do najważniejszych w Polsce. W kolekcji sreber i metali znajduje się również ponad 600 zegarów i ich werków (mechanizmów). Wśród nich znajdują się zegary kaflowe, a także zegarki kieszonkowe (np. zegarek Isaaca Angot, zegarmistrza czynnego w Zamościu  czy augsburski zegar–automat z figurką lwa. W przestrzeni ekspozycyjnej obok zegarów prezentowane są także tabakierki, będące najlepszymi przykładami z muzealnej kolekcji.

Ryszard Bobrow
Ewa Martyna