Kolekcja Variów i Masoników
Kolekcje Variów i Masoników
Kolekcja Variów i Masoników Muzeum Narodowego w Warszawie została wyodrębniona jako osobna kategoria w ramach Zbiorów Sztuki Zdobniczej w 1969 r. W jej skład wchodzi ponad 10 tysięcy obiektów. Pierwszą część stanowią masonika, czyli przedmioty związane z działalnością ruchu wolnomularskiego. Ta część kolekcji liczy ogółem 1980 pozycji inwentarzowych, na których znajduje się ponad 8940 obiektów. Pierwsze masonika zaczęły napływać do MNW w okresie międzywojennym, lecz tylko niewielka ich część przetrwała do dnia dzisiejszego. Zdecydowana większość (ponad 80%) obecnej kolekcji masońskiej MNW pochodzi z rewindykacji wojennych, przede wszystkim z działającej od 1.VII.1945 do 18.V.1949 r. na Dolnym Śląsku składnicy muzealnej w Narożnie. Reszta obiektów pochodzi z głównie z darów i zakupów od osób prywatnych, byłych wolnomularzy i ich rodzin, znanych kolekcjonerów i różnych instytucji.
Pierwszą grupę w kolekcji stanowią odznaki lóż masońskich, przy czym wyraźnie dominują wśród nich odznaki lóż niemieckich, choć nie brakuje także znaków lóż z innych części świata, w tym niewielkiej, lecz cennej, grupy poloników. Kolejna kategoria obejmuje tzw. „regalia” masońskie, którą to nazwą określa się zasadnicze komponenty rytualnego stroju wolnomularza oraz ozdoby i insygnia związane ze stopniem wtajemniczenia wolnomularza lub pełnionym przez niego urzędem i miejscem w hierarchii lożowej. Do regaliów masońskich zaliczamy takie elementy wolnomularskiego ubioru jak fartuszki masońskie, wstęgi, satuary (zwane też kołnierzami), oznaki władzy poszczególnych urzędników, (tzw„klejnoty ruchome”) oraz inne części garderoby masońskiej jak czapki czy kapelusze (szczególnie w lożach niemieckich) a także odznaki i symbole poszczególnych lóż wolnomularskich. W kolekcji masoników MNW mamy również inne typowe przedmioty stosowane w lożowym rytuale i obrzędach, młotki masońskie, będące w czasie posiedzeń atrybutem mistrza i dozorców loży, worki jałmużnicze służące do zbierania datków, oraz zbiór ponad 120 szklanych pucharków masońskich, bogato zdobionych wolnomularską symboliką, służące do wznoszenia toastów w czasie wolnomularskich bankietów, tzw. „agap”.
Do najcenniejszych pozycji w kolekcji należą zwłaszcza polonica, w których skład wchodzą, oprócz wspomnianych już znaków lożowych, także tłoki pieczętne i odciski pieczęci lóż polskich z okresu Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego oraz dokumenty wolnomularskie związane z działalnością polskich wolnomularzy. W zbiorach MNW znajdują się także odznaki organizacji określanych jako paramasońskie. Do grupy tej można zaliczyć różne stowarzyszenia charytatywne, samopomocowe czy „braterskie”. Przykładem takich organizacji jest np. niemieckojęzyczna Schlaraffia, brytyjski Królewski Przedpotopowy Zakon Bawołów, Zakon Iluminatów czy Niezależny Zakon Odd Fellows.
Druga część Kolekcji Variów i Masoników, oznaczona jako „Varia” to bardzo niejednolity zbiór obiektów, liczący ponad 800 pozycji inwentarzowych, który tworzą różnorodne zabytki i pamiątki historyczne o rozmaitym pochodzeniu i wykonane z bardzo różnych materiałów (drewno, metal, kość słoniowa, papier, masa plastyczna, tkaniny). Obejmuje on przedmioty codziennego użytku, artefakty, ozdoby, bibeloty, rzeźby, rękopisy, a także pamiątki po znanych osobach, takich jak: Józef Piłsudski, Bronisław Krystall, gen. Rómmel i inni. Obiekty trafiały do muzeum różnymi drogami przede wszystkim poprzez dary i zakupy od instytucji, znanych kolekcjonerów, osób prywatnych, oraz w wyniku powojennych rewindykacji.
Z ciekawszych muzealiów, zasługujących na szczególną uwagę, należałoby wymienić między innymi zbiór kilkudziesięciu drewnianych rzeźbionych form służących do wypieku pierników, które pochodzą z warsztatów piernikarskich na Dolnym Śląsku działających na przełomie XVIII i XIX w., kolekcję sztambuchów i pamiętników należących do książąt Hessen-Darmstadt, jak również pamiątki ze spuścizny Ignacego Jana Paderewskiego, wśród których ciekawą pozycję stanowią wałki pianolowe z zarejestrowanymi utworami muzycznymi, w tym kompozycjami samego J.I. Paderewskiego (przykłady: nr inw. Pad. 30 MNW, Pad. 31 MNW). Do Kolekcji Variów należy też niewielka grupa rzadkich instrumentów muzycznych będąca od 2021 częścią ekspozycji stałej Muzeum Pałacowego w Otwocku Wielkim (nr inw. VR 497 MNW).
Znaczna część zbiorów prezentowana była na wystawie Masoneria. Pro Publico Bono (2014–2015).