Wyróżnienie Sybilla 2020 dla Muzeum Narodowego w Warszawie
Z dumą i radością informujemy, że działania konserwatorskie w zakresie rearanżacji Galerii Sztuki Starożytnej MNW zostały docenione przez jury tegorocznej edycji Konkursu na Wydarzenie Muzealne Roku Sybilla. Wyróżnienie dla Muzeum w kategorii: Konserwacja i ochrona dziedzictwa kultury odebrali Dyrektor MNW Łukasz Gaweł oraz Główna Konserwator Dorota Ignatowicz-Woźniakowska w czasie uroczystej gali 41. edycji konkursu, która odbyła się w Muzeum Józefa Piłsudskiego.
Konieczność rearanżacji Galerii wynikała z potrzeb rozwojowych Muzeum, zmieniających się standardów ekspozycyjnych i oczekiwań zwiedzających. Zamysł zrealizowano w ramach projektu „Rearanżacja stałej ekspozycji Galerii Sztuki Starożytnej Muzeum Narodowego w Warszawie”, Ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój zasobów kultury – osi priorytetowej programu Infrastruktura i Środowisko 2014–2020. Wkład krajowy do projektu zapewniło Ministerstwo Kultury Dziedzictwa Narodowego i Sportu.
Zgodnie z założeniami projektu Galeria prezentuje Kolekcje Starożytnego Egiptu, Starożytnego Wschodu, Starożytnego Cypru, Grecji, Etrurii, Rzymu, Kolekcję Monet Antycznych z Gabinetu Monet i Medali MNW. Ekspozycja została uzupełniona obiektami ze Zbiorów Sztuki Zdobniczej MNW oraz depozytami ze zbiorów krajowych i zagranicznych m.in. z Muzeum Luwru i Uniwersytetu Warszawskiego.
Ścisła współpraca projektantów i konserwatorów doprowadziła do powstania nowoczesnej ekspozycji, zapewniającej eksponatom atrakcyjne warunki wystawiennicze oraz bezpieczeństwo. W założeniach projektowych, wszystkie materiały w obszarze wystawy przewidziano jako niepalne lub zabezpieczone do stopnia maksymalnie trudnej zapalności. Materiały wykończeniowe i konstrukcyjne są neutralne chemicznie dla zabytków. Farby do wykańczania wnętrz powinny być paroprzepuszczalne, o zasadowym odczynie pH, co nie sprzyja rozwojowi mikroorganizmów nawet w przypadku zawilgocenia ścian. Już na etapie planowania wykluczono zastosowanie materiałów, które mogą być źródłem wydzielania szkodliwych substancji.
Działania przygotowawcze trwały cztery lata i ogółem poddano konserwacji 1965 obiektów. Konserwatorzy pracowali przy obiektach, wykonanych z materiałów o bardzo złożonej i zróżnicowanej technologicznie budowie: bezcenne papirusy, mumie zwierzęce i ludzkie, sarkofagi, kartonaże, szkło antyczne, ceramika, ozdoby, sprzęt codziennego użytku oraz wielkogabarytowe rzeźby kamienne. Podczas prac dokonano wielu odkryć, które ujawniały np. pierwotny kształt lub kolorystykę zabytku, jego złożoną strukturę lub wykonanie w starożytności restrukturyzacji formy eksponatów, wtórne ich użycie w całości lub części.
Bardzo ważnym aspektem prac konserwatorskich było rozpoznanie dzieła w jak najszerszym zakresie, zarówno od strony stanu zachowania, jak i warsztatu artysty. Przed rozpoczęciem i w trakcie trwania konserwacji wykonano szereg badań i analiz, wykorzystując do tego nowoczesne techniki jak analizy pigmentów, obrazowanie promieniami rentgenowskimi w RTG i TK oraz specjalistycznej fotografii UV i w podczerwieni (IR). Wszystkie badania wykonano we współpracy z Laboratorium MNW. Zostały przeprowadzone m.in. badania mikrochemiczne i stratygraficzne w świetle VIS i UV, badania za pomocą spektrometru. Wszystkie zabytki zostały oczyszczone i poddane procesom dezynfekcji przed umieszczeniem na ekspozycji.
Zabiegi konserwatorskie dotyczyły oczyszczenia powierzchni zabytków, usunięcia nawarstwień mineralnych i organicznych, dezynfekcji, usunięcia przebarwień i starych kitów, nieestetycznych klejeń i przemalowań. Obiekty kamienne i ceramiczne poddawano także odsoleniu. Zabytkom przywracano ich stabilność i pierwotne walory estetyczne a nowe klejenia, zrealizowane nowoczesnymi spoiwami, oraz uzupełnienia powierzchni, podnosiły estetykę i stan techniczny zabytków. Unifikacje fakturowe i kolorystyczne wykonano stosując metody w pełni odwracalne. Przy obiektach drewnianych w nielicznych przypadkach konieczne było wykonanie specjalnie zaprojektowanej konstrukcji z neutralnych materiałów, podtrzymujących strukturę całości. Obiekty w stosunkowo stabilnym stanie poddano mechanicznemu oczyszczeniu i usunięciu luźnych nawarstwień. Konserwacja wspomnianych już papirusów została wykonana w Pracowni Konserwacji Obiektów na Papierze a 6 z 11 zakonserwowanych, eksponowanych jest w Galerii.
Podczas działań konserwatorskich przeprowadzono w pracowni szereg zabiegów, wymagających nierutynowego podejścia konserwatorskiego. Bardzo kruche i wrażliwe papirusowe podłoże było zabrudzone i zakurzone na całej powierzchni, z odspojeniami, miejscowymi ubytkami i wykruszeniami. Warstwa malarska uległa zmianom w wyniku działania światła i innych czynników niszczących, w efekcie czego niektóre z pigmentów się przebarwiły. Głównym zadaniem było przeprowadzenie konserwacji zabezpieczającej obiekty przed dalszą degradacją, usunięcie napraw ingerujących w estetyczny odbiór dzieł.
W Pracowni Konserwacji Tkanin przygotowano sześć obiektów. Jeden z nich, wyjątkowy, stanowiła mumia człowieka. Pozostałe to mumie zwierząt: ibisa, sokoła, krokodyla, kota oraz szczątkowo zachowana tkanina na antycznym naczyniu alabastrowym. Każda z konserwacji miała indywidualny charakter, zakresy prac przygotowano w oparciu o stany zachowania obiektów. Wszystkie miały charakter prewencyjny, zachowawczy w efekcie przynoszący poprawę konstrukcji eksponatu oraz warstw technologicznych zabytku. Obiekty oczyszczono na sucho a w miarę potrzeb również na mokro, pobrano próbki do dalszych badań i analiz. Ingerencja konserwatorska w oryginalną materię została ograniczona do niezbędnego minimum.
W ramach prac przygotowujących zabytki do ekspozycji poddano konserwacji grupę zabytków z ołowiu (odważniki, pociski, przedmioty wotywne) Powierzchnie przedmiotów oczyszczono z produktów korozji i zabezpieczono. Gabloty, w których eksponowane są tego typu zabytki wyposażono w antykorozyjną tkaninę z węglem aktywnym oraz żel silikatowy stabilizujący wilgotność względną na poziomie 35%. Oprócz obiektów codziennego użytku, szkła ceramiki i broni, konserwacji poddano również naszyjnik z zawieszką w kształcie pszczoły (miejsce powstania: tereny nadczarnomorskie, I w. p.n.e. – I w. n.e.), wykonany ze złota, kamieni i szkła.
W pracowni Konserwacji Sztuki Starożytnej i Rzeźby Kamiennej wykonano 732 duże i małe konserwacje oraz oczyszczono 600 obiektów przed umieszczeniem ich w salach ekspozycyjnych Nowej Galerii. Dokonano wielu odkryć, które ujawniły – w wyniku oczyszczenia powierzchni, usunięcia przemalowań i rekonstrukcji powierzchni zabytku – jego oryginalny, pierwotny kształt lub kolorystykę, złożoną strukturę lub wykonane w starożytności przekształcenia formy albo kilkukrotne wtórne użytkowanie.
Konserwatorzy wykonywali prace konserwatorskie w pracowni, w nowej galerii i uczestniczyli w wielodniowym procesie montażu zabytków na ekspozycji. Nadzorowali przemieszczanie i montaże wszystkich małych, dużych i kilkutonowych kamiennych posągów, sarkofagów, steli i ołtarzy a podczas trwania montażu ekspozycji, sprawowali nadzór nad ekipą techniczną.
Więcej informacji o konserwacji obiektów w ramach działań konserwatorskich poprzedzających otwarcie Galerii Szuki Starożytnej.