SURREALIZM W KINIE LETNIM
kadr z filmu Delikwenci
W tegorocznym kinie letnim podążymy śladem surrealistów! Nie będzie to podróż liniowa, przedstawiająca historię filmowego surrealizmu, lecz mozaika złożona z filmów, które choć odległe od siebie czasowo i geograficznie, są rezultatem surrealistycznej postawy i nieokiełzanej wyobraźni ich twórców. Prawdziwe przygody i prawdziwe kino zaczynają się wtedy, gdy radykalnie zrywamy z kieratem codzienności, iluzją bezpieczeństwa i filmową rutyną.
Surrealizm zawsze dotyczy raczej odlotów niż przylotów – pisze Michael Richardson w książce Surrealism and Cinema – a surrealistyczne kino bardzo często zostaje nierozpoznane albo zredukowane do stylu, tematu albo pewnych koncepcji, które w popularnym rozumieniu i potocznym języku określamy jako surrealistyczne. Najczęściej chodzi o przymiotnik „fantastyczny” lub „niesamowity”. Tymczasem surrealistyczne filmy nie mogą być definiowane przez styl czy formę, ale raczej jako rezultaty praktyki surrealistycznej, której istotą jest badanie połączeń i punktów styku pomiędzy różnymi sferami egzystencji oraz skupienie nie na obiektach, scenerii lub postaciach, lecz relacjach między nimi. Surrealizm to ruch w kierunku wolności! Konsekwentna odmowa zafiksowania znaczeń, otwartość na eksperymenty, których rezultaty są nieprzewidywalne, rewolucyjny zapał, by skruszyć skostniałe normy. A od początków swego istnienia surrealizm opierał się na kolektywnych działaniach artystów i wspólnotach podobnie myślących i czujących osób. Nic więc dziwnego, że w programie letniego kina znajduje się aż tyle metaopowieści, w których grasują duchy artystów i powidoki dzieł z przeszłości. Surrealizm w kinie letnim to przegląd filmowych łamigłówek, podwójnych tożsamości, anagramów i niespodzianek.
Cały cykl jest realizowany we współpracy ze Stowarzyszeniem Nowe Horyzonty.
Kuratorka: Ewa Szabłowska
Terminy: 4, 11, 18, 25 lipca 2024 roku, godz. 21:30 / 1, 8, 22, 29 sierpnia 2024 roku, godz. 21:00
Czas trwania: w zależności od filmu
Miejsce zbiórki: Dziedziniec Lorentza, w razie deszczu seans będzie przeniesiony do Kina MUZ
Dla kogo: bez limitu wieku
Zasady udziału: wstęp wolny (bez wejściówek)
Dostępność wydarzenia: brak barier architektonicznych
Surrealistyczne może być zarówno rozbuchane barokowe kino Leosa Caraxa, jak i minimalistyczne w obrazie, lecz szkatułkowe w strukturze filmy Rodrigo Moreno. Istotą jest rezygnacja z linearnie opowiedzianej fabuły na rzecz onirycznych, niemieszczących się w euklidesowej logice ciągów wydarzeń, uwolnienie z zasady przyczynowości. W Holy Motors Carax tworzy świat groteskowy, miejscami obsceniczny, w nieustannym ruchu. Jego bohater, Monsieur Oscar, od świtu do zmierzchu przemierza Paryż w białej limuzynie. Wciela się w nieswoje role: jest przemysłowcem, zabójcą, żebrakiem, potworem, członkiem rodziny. W kolejnych wcieleniach balansuje na granicy dyscypliny i kompletnej nieprzewidywalności, a sama konwencja filmu lawiruje między horrorem a melodramatem, rodzinną psychodramą i komedią. Podróż limuzyną z Monsiuer Oscarem przypomina sen przerywany krótkimi momentami przebudzenia w nierozpoznanym, dziwnym miejscu, równocześnie nęcącym i strasznym.
Delikwenci – film Rodrigo Moreno nagrodzony w Cannes oraz zdobywca Grand Prix na ubiegłorocznym MFF Nowe Horyzonty to urzekająco dziwna historia, której osią jest napad na bank. Nie jest to ani film akcji, ani satyra na kapitalizm, lecz poetycka ballada łotrzykowska wymykająca się wszelkim gatunkom i kategoriom. Gdyby Pedro Almodovar i Eric Rohmer nakręcili film o tej tematyce, to mógłby on tak wyglądać! Tytułowi delikwenci – kasjerzy Román i Morán napadają na bank, w którym pracują, stwierdzając, że lepiej jest spędzić dwa lata w więzieniu, niż tyrać dwadzieścia w korporacji. Komedia Moreno, tak jak życie drobnego rabusia, rozgrywa się poza prawem i nie respektuje żadnych ograniczeń.
Surrealistyczna fascynacja magią i okultyzmem znalazła swoje filmowe odbicie w kinie Alejandro Jodorovskiego. Jego trzeci i zarazem najznakomitszy film Święta góra korzysta z badań nad tarotem i okultystycznej wiedzy alchemików i mistyków. Film ma strukturę piramidy – zaczynając od najniższego poziomu, widzimy jedynie jej zarys, aby na końcu zobaczyć ze szczytu całość budowli. Bohaterem jest Złodziej, naznaczony w układzie tarota kartami Głupca, Wisielca, Księżyca i Piątki Mieczy (ostatnia karta reprezentuje jego pierwotny instynkt i jednocześnie jest symbolem umysłowego egotyzmu hamującego duchowy rozwój). Poszukiwanie przez niego szczęścia jest jednocześnie metaforą poszukiwania oświecenia i prawdziwej mądrości.
Kafka dla dzieci to przewrotny musical Roee Rosena będący ekranizacją Przemiany, opowiadania Franza Kafki z 1915 roku. Jest to metaopowieść o przemianach – Gregora Samsy w karalucha, opowiadania w film animowany, dzieci w dorosłych – opowiedziana w konwencji telewizyjnego programu dla najmłodszych, z gatunku tych, w których występuje pan Stół i pani Lampa, a do tego wszyscy śpiewają piosenki. Ekspresjonistyczne animacje, toksyczne reklamy i filozoficzne wykłady raz po raz przerywają ten perwersyjny musical. Roee Rosen słynie jako badacz paradoksów, białych plam i ciemnych zakamarków izraelskiej tożsamości. A każdy, kto zetknął się z jego pełną zasadzek i mistyfikacji sztuką, łatwo domyśli się, że nie będzie to pozycja dla młodego widza, lecz dla niegrzecznych dorosłych.
Po wywołaniu ducha Kafki zostaniemy w dwudziestoleciu międzywojennym i przyjrzymy się filmom Man Raya w programie Return to Reason, na który składają się cztery zrekonstruowane cyfrowo filmy artysty. W zestawie poza tytułowym Return to Reason (1923) znajdują się również Emak Bakia (1926), Tajemnice Zamku Kostki do gry (1929) i Rozgwiazda (1928). Zupełnie nową, zaskakującą muzykę nagrali do nich założyciele zespołu SQÜRL: Jim Jarmusch wraz z Carterem Loganem. Pełny wizualnych niespodzianek, geometrycznych wolt i wyrafinowanej symboliki zestaw filmów z niepokojącym, hipnotyzującym soundtrackiem.
Sanatorium pod Klepsydrą Wojciecha Jerzego Hasa to kolejny tytuł prezentowany w ramach przeglądu. Wyróżniona nagrodą w Cannes luźna adaptacja Sklepów Cynamonowych jest poetycką, surrealistyczną wędrówką w czasie i przestrzeni – opowieścią o młodym człowieku, który przyjeżdża do sanatorium, gdzie przed laty przebywał jego nieżyjący już ojciec. Podróż ta pozwala mu zanurzyć się w wydarzeniach z dzieciństwa. Wojciech Jerzy Has wydobył na powierzchnię eschatologiczny klimat utworów Schulza. Nad wykreowanym na ekranie światem unosi się atmosfera katastrofy i śmierci związana z doświadczeniem Zagłady. A surrealistyczne zagięcia czasoprzestrzeni: palimpsestowe pomieszanie czasu dzieciństwa i kompozycyjna finezja sprawiają, że Sanatorium pod Klepsydrą jest najważniejszym filmem w dorobku reżysera.
Twarz Meduzy Melisy Liebenthal to eksplodujący błyskotliwością i poczuciem humoru filmowy esej w przebraniu czarnej komedii o tym, co naprawdę tworzy naszą tożsamość. Główna bohaterka pewnego dnia dokonuje przerażającego odkrycia: jej twarz zmieniła się tak bardzo, że nie jest w stanie rozpoznać samej siebie. Osobliwy punkt wyjścia stanowi dla Melisy Liebenthal pretekst do niepozbawionej surrealistycznego poczucia humoru eksploracji egzystencjalnych lęków. Argentyńska reżyserka zastanawia się nad tym, co właściwie konstruuje naszą tożsamość? Czy określa ją DNA rodziców, czy dowód osobisty? Jak bardzo nasza osobowość powiązana jest z wyglądem? Szukając odpowiedzi na to pytanie, zagłębiamy się wraz z reżyserką w królestwo zwierząt i świat sztuki.
Quentin Dupieux zyskał międzynarodową sławę, reżyserując film o morderczej oponie, a przez następną dekadę kpił ze wszystkich i ze wszystkiego: gigantycznych much i superbohaterów, przekładając klisze popkultury w postmodernistyczne majstersztyki. Jego filmy przypominają bardziej dzieła klasyków surrealizmu niż hollywoodzkie kino. Nic więc dziwnego, że Daaaaaali! wydaje się być filmem, który Dupieux musiał nakręcić. „Prawdziwy, fałszywy film biograficzny” jest onirycznym hołdem złożonym dwóm najbardziej rozpoznawalnym surrealistom XX wieku: Salvadorowi Dalemu i Luisowi Buñuelowi. Pozornie to opowieść o dziennikarce próbującej przeprowadzić wywiad z ekscentrycznym malarzem, trudno nie zauważyć jednak, że film czerpie swoją strukturę dramaturgiczną z Dyskretnego uroku burżuazji Buñuela. Tak jak u Buñuela grupa głodnych gości nie może zjeść kolacji, jako że przerywa ją strumień surrealistycznych przeszkód, tak oczywiste jest, że wywiad nigdy się nie wydarzy. Nie jest to spoiler, ponieważ od początku jasne jest, że jest to jedyne możliwe zakończenie. A w międzyczasie ekranowa historia zapętla się i gmatwa, jakby ulegała kaprysom chimerycznego malarza o ekscentrycznych wąsach.
Opisy filmów: na podstawie tekstów od dystrybutora
Harmonogram projekcji:
4 lipca (czwartek), godz. 21:30
Delikwenci / reż. Rodrigo Moreno / Argentyna, Brazylia, Luksemburg, Chile 2023
11 lipca (czwartek), godz. 21:30
Święta góra / reż. Alejandro Jodorovsky / Meksyk 1973
18 lipca (czwartek), godz. 21:30
Kafka dla dzieci / reż. Roee Rosen / Izrael 2022
25 lipca (czwartek), godz. 21:30
Return to Reason / reż. Man Ray / Francja 2022
1 sierpnia (czwartek), godz. 21:00
Sanatorium pod klepsydrą / reż. Wojciech Jerzy Has / Polska 1973
8 sierpnia (czwartek), godz. 21:00
Daaaaaali! / reż. Quentin Dupieux / Francja 2023
22 sierpnia (czwartek), godz. 21:00
Twarz Meduzy / reż. Melisa Liebenthal / Argentyna 2023
29 sierpnia (czwartek), godz. 21:00
Holy Motors / reż. Leos Carax / Francja 2011
___
Koordynacja ze strony Muzeum Narodowego w Warszawie: Karolina Wróblewska-Leśniak / Dział Projektów Kulturalnych