Młoda Polska
JAK PRZEJĄĆ NOWOCZESNOŚĆ
WIRTUALNY SPACER PO WYSTAWIE POLSKA. SIŁA OBRAZU
Choć artyści z przełomu XIX i XX wieku nieustannie poszukiwali nowoczesnych środków wyrazu, to wciąż powracali do tematów, obrazów i problemów, z którymi mierzyli się ich poprzednicy. Pokazujemy, w jaki sposób sztuka modernistów korzystała z polskiego imaginarium tworzonego przez cały wiek XIX.
Stańczyk
Obraz Leona Wyczółkowskiego to parafraza płótna Jana Matejki. Dwór królowej Bony zastąpiły tu kukiełki z krakowskiej szopki. Jak wyraził się sam artysta: „Stańczyk kpił dawniej z wielkich panów, dziś nad lalkami płacze”.
Leon Wyczółkowski, Stańczyk, 1898, Muzeum Narodowe w Krakowie
Jan Matejko, Stańczyk, 1862, Muzeum Narodowe w Warszawie
Pejzaż
Spętana kajdanami zjawa ciągnąca za sobą chłopców została ukazana przez Malczewskiego na tle rozległych złotych pól. Płaski, nizinny krajobraz w polskiej sztuce XIX wieku miał głębokie symboliczne znaczenie - przywodził na myśl to, co stałe, bliskie, bezpieczne. Zwróćmy jednak uwagę na podobieństwo W tumanie do panoram Maksymiliana Gierymskiego, na których płaskie, harmonijne kolorystycznie krajobrazy są tłem dla emocjonalnych scen z udziałem oddziałów powstańczych. Przerażająca zjawa zdaje się zagadkowo harmonizować z tym pozornie pogodnym pejzażem.
Maksymilian Gierymski, Patrol powstańczy, ok. 1873, Muzeum Narodowe w Warszawie
Jacek Malczewski, W tumanie, 1893–1894, Muzeum Narodowe w Poznaniu
Orka
Motyw orki pojawiał się często płótnach realistów i naturalistów. Witold Wojtkiewicz odniósł się tego archetypu w swoim stylu - za pomocą artystycznej fikcji i absurdu. Smutny klaun w groteskowy sposób parodiuje rolnika z drugiego planu. Przygnębiający krajobraz podkreśla znój, monotonię i nudę.
Józef Chełmoński, Orka, 1896, Muzeum Narodowe w Poznaniu
Witold Wojtkiewicz, Orka, 1905, Muzeum Narodowe w Warszawie
Polonia
Cykl rysunków "Rok 1905" Wojtkiewicza nasuwa skojarzenia z Polonią Grottgera. Obaj artyści zareagowali na wydarzenia, które wstrząsnęły ich pokoleniem. Grottger w nawiązującej do romantycznego heroizmu konwencji przedstawił losy powstańców styczniowych. U Wojtkiewicza próżno szukać romantycznych bohaterów. Jego odpowiedź na rewolucję 1905-1907 ukazuje obraz społeczeństwa rozwarstwionego społecznie, w którym przedstawicieli różnych klas nie łączy już wspólnota celów. Artysta posłużył się tradycyjnymi alegoriami i skojarzeniami - jednym z nich jest Polonia, którą beznamiętnie mija wyzwolony z kajdan robotnik.
Artur Grottger, Obraz symboliczny Polski, 1888 (1863), Muzeum Narodowe w Warszawie
Witold Wojtkiewicz, Zerwane kajdany (Alegoria Polski), 1905, Muzeum Narodowe w Warszawie