Zbiory Dawnej Sztuki Europejskiej
Zbiory Dawnej Sztuki Europejskiej
Zbiory Dawnej Sztuki Europejskiej liczą dzisiaj ponad 3700 zabytków, w tym około 400 należy do Kolekcji Sztuki Średniowiecznej. Spośród nich prawie 300 najcenniejszych obiektów eksponowanych jest w galeriach stałych: Galerii Dawnego Malarstwa Europejskiego, Galerii Portretu Staropolskiego i Europejskiego oraz Galerii Sztuki XIX Wieku.
Zaczątkiem Zbiorów Sztuki Średniowiecznej Muzeum Narodowego była kolekcja Polskiej Sztuki Cechowej zebrana przez prof. Michała Walickiego, a pokazana publiczności w 1938 roku. Mimo że niewielka, zawierała ona jedne z najcenniejszych dzieł polskiej sztuki gotyckiej, wśród nich Pietę z Tubądzina, Tryptyk z Opatówka i Tryptyk z Wołowca. Oprócz zabytków polskich Muzeum miało już wówczas w swoich zbiorach ważne przykłady sztuki Europy Zachodniej, otrzymywane jako dary. Wśród ofiarodawców na szczególną wdzięczność zasłużył Stanisław Neyman, który w latach 1934–1938 nadesłał z Genewy, w imieniu swojej zmarłej pasierbicy Wandy Woyciechowskiej, cenny zespół dzieł sztuki z XII–XIV w., zwłaszcza francuskiej i hiszpańskiej.
Gdy wybuchła druga wojna światowa, w Muzeum znalazły się uratowane z pracowni konserwatorskiej płonącego Zamku Królewskiego zabytki polskiej sztuki gotyckiej, które zostały tam przekazane po wystawie zorganizowanej w 1935 r. przez prof. Michała Walickiego w Instytucie Propagandy Sztuki. Część tych dzieł pozostała później w Muzeum, wzbogacając jego kolekcje. Wojna spowodowała straty w zbiorach muzealnych. Nie wszystkie dzieła średniowieczne będące własnością Muzeum lub zdeponowane tu na czas wojny, a wywiezione przez okupanta, udało się odzyskać.
Najważniejszym zadaniem stojącym przed muzealnikami po wyzwoleniu kraju było ratowanie przed rabunkiem i zniszczeniem zabytków i dzieł sztuki przede wszystkim na ziemiach Pomorza i Śląska, zajętych przez Armię Czerwoną. Już wiosną 1945 r. prof. Walicki, jako przedstawiciel tworzącej się w Gdańsku nowej, polskiej władzy, ewakuował do Muzeum Narodowego liczne dzieła, częstokroć uszkodzone, ukryte przez niemieckich konserwatorów w pozamiejskich składnicach. W następnym roku podobną akcję, na większą skalę, przeprowadzono na Śląsku, kierował nią prof. Stanisław Lorentz. Po zabiegach konserwatorskich i po opracowaniu naukowym wiele z ocalonych zabytków znalazło trwałe miejsce w zbiorach sztuki średniowiecznej Muzeum i stanowi ich istotną część.
Początki Zbiorów Dawnego Malarstwa Europejskiego sięgają 1862 roku, utworzenia Muzeum Sztuk Pięknych, kiedy dokonano zakupu 36 cennych obrazów włoskich, niderlandzkich i niemieckich na aukcji kolekcji Johanna Petera Weyera w Kolonii. Muzeum weszło wówczas w posiadanie dzieł takich mistrzów jak Pinturicchio, Cornelis van Haarlem, Jacob Jordaens. Był to początek tak samych Zbiorów, jak i całego Muzeum, które w ciągu pierwszego półwiecza swojego istnienia gromadziło i wystawiało przede wszystkim obrazy dawnych mistrzów europejskich. Po tym wyjątkowo pomyślnym początku zbiory rozrastały się dzięki dalszym zakupom oraz darom i depozytom. Do najważniejszych nabytków należały zbiory malarstwa Pietro Fiorentiniego zapisane w 1858 na rzecz Szkoły Sztuk Pięknych oraz przekazane do Muzeum w 1879. Kolekcja powiększyła się następnie w wyniku zakupu obrazów z kolekcji Wojciecha Kolasińskiego w latach 1877–1896 oraz zapisu testamentowego Cypriana Lachnickiego z 1906 roku, przejętego w 1908 – o obrazy: Biczowanie Chrystusa Peetera Kempeneera, Portret mężczyzny w żółtym kaftanie Hansa Schäufeleina, Wygnanie z Raju Piera Francesco Moli oraz Akademickie studium nagiego mężczyzny Jean-Auguste-Dominiqueʼa Ingresa. W 1935 dokonano zakupu z dużej kolekcji obrazów Jana Popławskiego, obejmującej między innymi Portret admirała Tintoretta.
Po otwarciu nowo wybudowanego gmachu Muzeum Narodowego w 1938 roku udostępniono publiczności sporą, liczącą 297 obrazów, nowoczesną galerię malarstwa europejskiego. Równocześnie wydano jej pierwszy naukowy katalog, opracowany przez historyków sztuki: Juliusza Starzyńskiego i Michała Walickiego. Wojenne losy zbiorów malarstwa europejskiego, ewakuowanych i rewindykowanych, były – podobnie jak losy całego Muzeum – burzliwe. W trakcie wojny straty były nieliczne, choć bolesne – jak utrata obrazu Giovanni Paolo Panniniego Odnalezienie Belizariusza. W wyniku akcji rewindykacyjnej większość wywiezionych obrazów powróciła na swoje miejsce, po wojnie zbiory galerii znacznie się powiększyły. Włączono do niej ocalałe obrazy z galerii Stanisława Augusta Poniatowskiego z Łazienek oraz z Zamku Królewskiego.
Te ostatnie w większości wróciły do apartamentów Zamku po jego odbudowie. Po wojnie napłynęło także wiele obrazów z prywatnych kolekcji i muzeów, przejętych na własność państwa. Do zbiorów Muzeum włączono kolekcję Potockich z Krakowa i Krzeszowic, ze znakomitymi obrazami włoskimi, takimi jak Chrystus wśród doktorów Cimy da Conegliano i Święty Paweł Pustelnik Carla Dolciego.Weszło też wiele cennych obrazów ze Schlesisches Museum der Bildenden Künste (Śląskiego Muzeum Sztuk Pięknych) we Wrocławiu i kolekcji znajdujących się na terenach poniemieckich. Równocześnie stale prowadzono akcję zakupów, dzięki czemu zbiory malarstwa dawnych mistrzów wzbogaciły się o takie dzieła jak dwa tonda Francesco di Cristofano zwanego Franciabigio z ołtarza San Niccolò we Florencji, Wskrzeszenie Łazarza Carela Fabritiusa, najwybitniejszego ucznia Rembrandta, czy Chrystus wśród doktorów Giovanni Paolo Panniniego. Dzięki hojnemu darowi Edwarda Raczyńskiego, który w 1991 ofiarował Muzeum swoje obrazy zdeponowane tu w czasie wojny, do zbiorów weszła Martwa natura Willema Claesz. Hedy. W 2005 zakupiono do kolekcji Portret mężczyzny na tle pejzażu Govaerta Flincka, pochodzący z kolekcji Stanisława Augusta Poniatowskiego.
p.o. Kurator Zbiorów Dawnej Sztuki Europejskiej
Aleksandra Janiszewska-Cardone
e-mail: