Kolekcja Ceramiki

Kolekcja ceramiki, gromadzona od początku XX w., tworzona drogą zakupów i darów, jest jednym z najlepszych zespołów w kraju, ilustrującym rozwój europejskiej ceramiki artystycznej od końca XIV do pocz. XX w. Zbiór ceramiki liczący ponad 9 tysięcy obiektów obejmuje zabytki wysokiej klasy artystycznej, z których około 3 tysiące stanowi ceramika polska.

Po odzyskaniu niepodległości i w okresie międzywojennym do zbioru trafiły dary, m.in. kolekcja Heleny i Konstantego Tarasowiczów (1919, ponad 400 zabytków ceramiki polskiej), biskupa Adolfa Jełowickiego (około 40 sztuk ceramiki europejskiej) i cenne zespoły porcelany  miśnieńskiej Karoliny Wereszczakowej (1925) i prof. Jana Lewińskiego (1939). W latach 1933–1936 roku muzealna kolekcję wzbogaciły zakupy: majolika włoska ze zbioru Szymona Szwarca, XVIII- i XIX-wieczna porcelana z manufaktur europejskich Ryszarda Stanisława Ryszarda, oraz wyroby miśnieńskie zakupione od Antoniego Strzałeckiego. Wysokiej klasy zespoły ceramiki  zostały wystawione jako jedne z pierwszych w salach otwartego w 1936 roku nowego gmachu Muzeum Narodowego. Wiele z nich zostało, niestety, bezpowrotnie skradzionych i zniszczonych podczas II wojny, a starania w odtworzeniu tych wojennych strat trwają do dzisiaj.
Bogaty zbiór ceramiki europejskiej otwiera zespół ceramiki hiszpańsko-mauretańskiej z XV/XVIII w. i majolika włoska z XV–XX w. Ceramikę hiszpańską reprezentują dekoracyjne półmiski inspirowane złotnictwem bliskowschodnim, zdobione metalicznym lustrem. Wyjątkowym zabytkiem ceramiki włoskiej jest tondo ze szkliwionej terakoty z przedstawieniem popiersia Chrystusa pochodzące z warsztatu Benedetto Buglioniego z pierwszej ćwierci XVI wieku.  W największym w Polsce zbiorze majolik są znakomite przykłady talerzy, dzbanów i naczyń aptecznych pochodzących z najważniejszych ośrodków jej wyrobu. Na uwagę zasługują talerze z dekoracją ornamentalną z Faenzy, talerze ze scenami narracyjnymi o tematyce biblijnej i mitologicznej, zw. istoriato z Urbino i Wenecji. Do najcenniejszych przykładów renesansowej majoliki należy para plakiet ze scenami z wojen perskich autorstwa Francesco Xanta Avellego da Rovigo, obok Nicola da Urbino najwybitniejszego malarza majolik. Osobne miejsce zajmują naczynia z metalicznym lustrem z Gubbio i Deruty, wśród których wyróżnia się waza z w kształcie szyszki pinii z pokrywą, zdobiona złotym i czerwonym lustrem. Kamionkę europejską od XVI do XIX wieku reprezentują głównie naczynia o charakterystycznych dla tych wyrobów formach i typach dekoracji (m.in. z Raeren,  Siegburga, Kolonii, Westerwaldu, Mużakowa, a także z Bolesławca).

Zbiór fajansów europejskich uzupełniają XVII/XVIII-wieczne wyroby holenderskie, niemieckie i francuskie. Fajanse holenderskie z dekoracją dalekowschodnią i europejską, wśród których dominują wazony z zespołów określanych jako kaststel, a także talerze i półmiski i zespoły tafelek okładzinowych, pochodzą przede wszystkim z głównego ośrodka produkcji w Delft, a także z wytwórni w Makkum. W zespole fajansów niemieckich są przykłady uznanych  XVIII-wiecznych manufaktur (m.in. Magdeburg, Kilonia, Frankfurt). Podobnie w liczącym około 100 obiektów zbiorze fajansów francuskich wyróżniają się sygnowane przykłady wyrobów z Moustiers, Marsylii czy Strasburga. Znaczącym dopełnieniem kolekcji są XVIII- i XIX-wieczne fajanse delikatne z manufaktur francuskich (Choisy le Roi, Creil),  rosyjskich  (ośrodek kijowski), a zwłaszcza angielskie fajanse i kamionka jaspisowa z wytwórni Wedgwooda.

W zespole porcelany europejskiej, jednym z największych i  najlepszych w Polce, jest kolekcja porcelany z manufaktury w Miśni z XVIII i XX wieku. Są w nim przykłady sygnowane królewską marką AR (3 wazony z tzw. myśliwskiego garnituru kominkowego), porcelana ze znakami własności kredensu Zamku Królewskiego w Warszawie (KHCW), z zasobów kredensu dworskiego w Dreźnie (KHC) i inwentarza słynnego zbioru zw. Johanneum. Wśród naczyń herbowych wyróżnia się zespół 56 naczyń ze słynnego Serwisu Łabędziego z herbami ministra Augusta III Heinricha von Brühla i dekoracją reliefową wykonaną specjalnie na jego zamówienie oraz egzemplarze z serwisów herbowych (prymasa Władysława Łubieńskiego, biskupa Adama Gotzendorf-Grabowskiego, Aleksandra Sułkowskiego, czy naczynia o potwierdzonej proweniencji z serwisu prymasa Jana Aleksandra Lipskiego). Kolekcję wzbogacają realizacje rzeźbiarskie najwybitniejszego miśnieńskiego rzeźbiarza Johanna Joachima Kaendlera (figury apostołów Piotra i Pawła) oraz prace Victora Aciera czy Petera Reinicke. Obok licznych przykładów ceramiki o wzornictwie inspirowanym porcelaną dalekowschodnią (zespoły z dekoracją w stylu Kakiemon, Imari), wyjątkowe i jedyne w swoim rodzaju są naczynia z autorską dekoracją malarską, jak czarki i spodki z miniaturami myśliwskimi z 1725/26 roku autorstwa Johana Gregoriusa Höroldta w unikatowym puzdrze ,  czy komplet do gry w lombra wykonany a’la maniere de Wedgwood na zamówienie Księcia Warszawskiego i króla Saksonii Fryderyka Augusta I  dla polskiej damy – Marianny Lanckorońskiej. W liczącym około 350 sztuk zespole porcelany wiedeńskiej wyróżnia się kilka wczesnych naczyń z okresu du Paquiera, wśród nich – malowany przez Ignaza Bottengrubera talerz ze sceną żniw z serii 12 znaków Zodiaku oraz naczynia z przełomu XVIII/XIX stulecia: porcelana o doskonałych  dekoracjach ornamentalnych i z miniaturami sygnowanymi prze Josefa Nigga, Sigmunta Pergera, czy Antona Schallera. W zbiorze około 500 wyrobów z manufaktury berlińskiej (KPM) godne szczególnej uwagi są wczesne przykłady z okresu Wegelego i początku lat 60. XVIII wieku, gdy wytwórnią kierował Johann Gotzkowski (serwis z  miniaturami wg grafik ze znakomitego archiwum-wzorcowni stworzonej przez właściciela).

Porcelanę francuską (ponad 200 zabytków) reprezentują naczynia z serwisów królewskiej manufaktury w Sèvres (początkowo Vincennes),  z charakterystycznym tłami bleu celeste, czy bleu lapis i wypukłymi złoceniami oraz świetlistą dekoracją barwną, tak typową dla wczesnej francuskiej porcelany miękkiej. Wart wyróżnienia jest także ciekawy artystycznie i ikonograficznie zespół XIX-wiecznej porcelany małych wytwórni paryskich, z cennymi polonikami. W niedużym (około 200 zabytków), ale reprezentatywnym dla porcelany rosyjskiej  zespole wyróżniają się unikatowe amfory, kratery i wielkie wazony z manufaktury cesarskiej w Petersburgu.

Szczególne miejsce w zespole zajmuje ceramika polska i polonica, z reprezentatywnymi zespołami kaflarstwa polskiego od XIV do XIX wieku. Kolekcję XVIII- i XIX-wiecznego fajansu polskiego reprezentują zabytki pochodzące z wytwórni fajansu w Belwederze (1770–1780) oraz jej kontynuatorki wytwórni w Bielinie (1780–1800). Wśród naczyń inspirowanych ceramiką dalekowschodnią na szczególną uwagę zasługują garnitury wazonów z Belwederu i Bielina oraz belwederskie talerze z serwisu sułtańskiego pochodzące z daru w 1777 roku Stanisława Augusta Poniatowskiego dla sułtana Abdul Hamidowi I.  Zbiór fajansów polskich z XIX wieku uzupełniają cenne przykłady naczyń pochodzących z wytwórni z terenów dawnej Rzeczypospolitej (Lubartów, Koło, Horodnica, Iłża, Lubycza Królewska) oraz Śląska (Prószków Śląski i Glinica). W kolekcji ceramiki polskiej znaczące miejsce zajmuje porcelana z manufaktur w Korcu, Baranówce i Ćmielowie. Do najcenniejszych przykładów porcelany koreckiej należy filiżanka z widokiem manufaktury z 1793 roku. Manufakturę w Baranówce wyróżniają przykłady malarstwa miniaturowego, zwłaszcza weduty z widokami polskich i włoskich zabytków według miedziorytów Domenica Prontiego. Interesujący jest zespół filiżanek z Korca i Baranówki z portretami ks. Józefa Poniatowskiego i Tadeusza Kościuszki. Ich znakomitym dopełnieniem są przykłady poloniców francuskich, angielskich i niemieckich, odzwierciedlające postawę patriotyczną społeczeństwa polskiego po upadku Rzeczypospolitej, w 1795 roku.

W kolekcji jest największy w kraju (obok zbioru w oddziale MNW w Nieborowie) zespół historyzujących majolik z manufaktury w Nieborowie, z wytwórni w Pacykowie i przykłady prac autorskich wybitnych ceramików polskich XIX/XX wieku Jagmin, Bębnowski, Laszczka, Szczepkowski, Drexlerówna.

Liczący ponad 9 tysięcy obiektów zbiór ceramiki dawnej w MNW, sukcesywnie powiększany, uzupełniany i odtwarzany po stratach ostatniej wojny zgodnie z zasadami merytorycznego profilowania kolekcji, wzbogacił się w ciągu ostatniego ćwierćwiecza o około 200 przykładów, w większości najwyższej, galeryjnej klasy. Obecnie jedynie około 600 zabytków jest pokazywana na stałej ekspozycji w gmachu głównym Muzeum Narodowego w Warszawie. W najbliższym czasie planowana jest prezentacja ceramiki polskiej. Obie kolekcje dzięki zastosowaniu najnowszych metod badawczych są opracowywane w formie katalogów wystaw, zbiorów, tekstów wygłaszanych na sesjach naukowych, popularyzujących naszą kolekcję.

Wanda Załęska,
Katarzyna Świetlicka,
Katarzyna Węglowska-Marasek,
Aleksandra Kasprzak,