Nowe kierunki w obrazowaniu dóbr kultury w latach 2016–2021

Koordynacja:
dr n.med. Łukasz Kownacki – ze strony Europejskiego Centrum Zdrowia Otwock
Dorota Ignatowicz-Woźniakowska, Maria Kurpik – ze strony Muzeum Narodowego w Warszawie

Współczesna opieka konserwatorska w szeroko rozumianym znaczeniu opiera się o jak najlepsze możliwości rozpoznania dóbr kultury wykonanych w wielu technikach i technologiach. Osiągnięcie takiego celu jest możliwe poprzez najnowocześniejsze obrazowanie, przekładające się bezpośrednio na opracowanie jak najlepszej strategii prewencyjnej oraz konserwatorskiej, wykonywanej in situ przy obiektach. Tak prowadzone badania pozwalają na rozpoznanie dzieł zarówno od strony ich stanu zachowania a także warsztatu artystycznego twórcy. Badania rentgenowskie są tym bardziej cenne, że należą do działań nieinwazyjnych.

Muzeum Narodowe w Warszawie ma szczególne tradycje na polu obrazowania dzieł sztuki.
Na początku lat 30. XX badania RTG w Polsce rozwijały się równolegle do światowych osiągnięć. Pierwsze doświadczenia Profesora Bohdana Marconiego, który od 1922 roku związany był z MNW i jako pierwszy w Polsce w roku 1933 przeprowadził próby zdjęć RTG obrazów. Z jego inicjatywy Muzeum Narodowe w Warszawie zakupiło w 1937 r. pierwszy w Polsce aparat rentgenowski do badań dzieł sztuki. Już w 1938 roku prof. Marconi przeprowadził pierwsze na świecie próby zdjęć RTG płaszczyznowo-obrotowych, pod kątem badania obrazów malowanych dwustronnie.

Obecnie ogromny postęp technologiczny pozwala na osiągnięcie poziomu do niedawna będącego poza zasięgiem możliwości. Sześć lat temu została podjęta współpraca w zakresie obrazowania dzieł sztuki (zainicjowana przez Dorotę Ignatowicz-Woźniakowską), pomiędzy Muzeum Narodowym w Warszawie i Europejskim Centrum Zdrowia Otwock, która doprowadziła do udoskonalenia i istniejących i wypracowania nowych rozwiązań w zakresie badań RTG dzieł sztuki. ECZ Otwock dysponuje najnowocześniejszą aparaturą, pozwalającą na prowadzenie najbardziej zaawansowanych badań diagnostycznych dzieł sztuki, wykonywanych m.in. na wielorzędowym tomografie komputerowym Philips Brilliance iCT SP, angiografie i mammografie oraz w RTG stacjonarnym i mobilnym.

Zespół konserwatorski MNW we współpracy z historykami sztuki i archeologami prowadzi prace w ramach długofalowego projektu badawczego pod kierunkiem: dr n.med. Łukasza Kownackiego – dyrektora ds. diagnostyki obrazowej w Europejskim Centrum Zdrowia Otwock, a z ramienia MNW – Doroty Ignatowicz-Woźniakowskiej, Głównego Konserwatora, i Marii Kurpik, kierującej pracami w zakresie dokumentowania działań i opracowywania uzyskanych cyfrowych wizerunków. Poddano pracom badawczo-konserwatorskim dzieła wykonane w różnych technikach i technologiach. Opracowano model udostępniania uzyskanych obrazów w technologii HoloLens 3D.

Tomografia komputerowa jest metodą diagnostyczną pozwalającą na uzyskanie obrazów tomograficznych (przekrojów) badanego obiektu. Wykorzystuje projekcje obiektu wykonane z różnych kierunków do utworzenia obrazów przekrojowych (2D) i przestrzennych (3D).

Dotychczasowe wyniki wskazują na wagę oraz zasadność prowadzonych w ten sposób badań.
Potwierdzają liczne możliwości obrazowania 2D i 3D różnorodnych obiektów dziedzictwa kulturowego i uzyskania wielu informacji m.in. o ich budowie technicznej, np. o sposobie łączenia poszczególnych elementów, o stanie zachowania zabytku, a także o ewentualnych wewnętrznych uszkodzeniach mechanicznych. Promienie RTG, przenikając przez wielowarstwową materię obrazu, ujawniają jego strukturę. Na kliszy odwzorowane są wszystkie jego warstwy – podłoże, zaprawa, dawniejsze i nowsze malatury. Uwidaczniają się przemalowania, autorskie zmiany kompozycji oraz sposób nakładania farby przez malarza (ślady pociągnięć pędzla).    

Projekt finansowany projekt był do tej pory z różnych źródeł, w tym w znacznym stopniu ze środków własnych.

Na ilustracji: Fragment prezentacji przygotowanej przez zespoły Muzeum Narodowego w Warszawie oraz Europejskiego Centrum Zdrowia Otwock na potrzeby referatu
From Autoradiography to Mixed Reality:  Radiology in Service of the Cultural Hertitage Protection. Experiences of the National Museum in Warsaw, będącego częścią programu wydarzeń towarzyszących 65. międzynarodowej konferencji Atoms for Heritage zorganizowanej przez Międzynarodową Agencję Energii Atomowej (IAEA) we wrześniu 2021 r.