Hoplici. O sztuce wojennej starożytnej Grecji
pokaz specjalny
1 lipca 2015 – 30 września 2016
W oczekiwaniu na bliskie otwarcie Galerii Sztuki Starożytnej Muzeum Narodowe w Warszawie zaprezentuje broń i uzbrojenie antyczne (głównie greckie) ze swoich zbiorów oraz cenne zabytki z dawnej kolekcji Axela Guttmanna, przekazanej Muzeum w długoterminowy depozyt przez jego syna, Aleksandra. Trzon ekspozycji stanowi unikalny hełm późnogeometryczny powstały w czasach Homera oraz jedyna w Polsce tarcza hoplity z przełomu VI i V w. przed Chr., to jest z okresu młodości króla Leonidasa, dowódcy 300 Spartan poległych pod Termopilami (480 r. przed Chr.). Prezentacji towarzyszyć będzie recytacja elegii bojowych greckiego poety Tyrtajosa, niezwykle popularnego w Sparcie VI i V w. przed Chr. oraz animacja „Hoplites! Greeks at War” przygotowana przez „Panoply. Animating the Ancient World” (www.panoply.org.uk).
Sukces greckiej cywilizacji byłby niemożliwy bez wysokiego poziomu sztuki wojennej dzięki której Grecy często pokonywali nawet dużo liczniejsze armie. Zwycięstwa pod Maratonem czy Platejami wywalczyli przede wszystkim hoplici, ciężkozbrojni piechurzy, ustawieni w szyku zwanym falangą. Ich sukcesy w dużym stopniu ukształtowały założycielski mit europejskiej cywilizacji jako zdolnej do obrony przed liczniejszym nieprzyjacielem dzięki moralnym walorom jednostek i lepszej organizacji. Hoplici wielokrotnie bronili greckich poleis, rozrzuconych na całym basenie Morza Śródziemnego i Czarnego, przed sąsiednimi plemionami, jak Gallowie, Libijczycy, ludy Italii czy Scytowie, ale także wielkimi potęgami ówczesnego świata jak Persja czy Kartagina. Kawaleria oraz formacje lekkozbrojnych pełniły w sztuce wojennej Grecji okresu archaicznego i klasycznego funkcje pomocnicze – trzon formacji na polu bitwy stanowili ciężkozbrojni hoplici.
O niekwestionowanej przewadze uzbrojenia i taktyki greckiej w tym czasie świadczą także częste przypadki zaciągania się tysięcy greckich żołnierzy do obcych armii. Doskonale ilustruje tę sytuację Anabasis Ksenofonta, w której opisano marsz 10 tysięcy Greków przez niemal całe perskie imperium.
Najwcześniejsze wzmianki o hoplitach pojawiają się na przełomie VIII i VII w. przed Chr., a więc mniej więcej w czasach Homera, kres zaś tej formacji przyniosły reformy Ifikratesa w początkach IV w. przed Chr. Między VII a IV w. przed Chr. współdziałanie hoplitów w szyku falangi dawało im rozstrzygającą przewagę na placu boju. Nie było wówczas innej formacji wojskowej zdolnej przeciwstawić się murowi spiżowych tarcz i włóczni. Falanga polegała na ustawieniu głębokiego na kilka rzędów szyku, w którym wojownicy tworzyli mur tarcz. Każdy osłaniał siebie i częściowo sąsiada. Takie ustawienie sprawiało, iż we frontalnym ataku niezwykle trudno było przełamać szyk, zwłaszcza lżej uzbrojonym formacjom. Do walki ofensywnej służyły włócznie trzymające przeciwnika na dystans, a po ich skruszeniu miecz jako broń ostatniej szansy.
-----
Kurator pokazu: dr Alfred Twardecki
