Archiwalne odsłony

II odsłona Gabinetu Fotografii

15 września – 11 grudnia 2022

Kuratorka: Danuta Jackiewicz

Fotografie Karola Beyera (1818–1877) czytelnie odzwierciedlały idee epoki polskiego romantyzmu, której koniec wyznacza powstanie styczniowe. Jedną z głównych cech romantyzmu było poszukiwanie inspiracji w przeszłości. Romantycy uważali, że należy poznać, kultywować i przechować dla kolejnych pokoleń świadectwa własnej historii. Beyer ma w tej dziedzinie wyjątkowe zasługi jako twórca albumów fotograficznych dokumentujących dwie monumentalne wystawy zabytków i dzieł sztuki z polskich kolekcji, prezentowane w Warszawie (1856) i w Krakowie (1858/1859). Utrwalenie na fotografiach skarbów dawnej kultury miało ogromne znaczenie w okresie niewoli narodowej pod bezwzględną administracją władz zaborczych. Na wystawie prezentujemy trzy pojedyncze karty z albumu wystawy krakowskiej.

Czas spędzony w Krakowie Beyer wykorzystał na portretowanie dawnej stolicy państwa polskiego. Pokazujemy serię odbitek albuminowych wykonaną do pierwszego fotograficznego albumu tego miasta. 12 fotografii Krakowa autor oferował do sprzedaży w końcu 1859. W tym samym czasie promował również zbiór 24 fotograficznych widoków Warszawy. W gablocie jest eksponowany album warszawski – jedyny zachowany w polskich zbiorach. Towarzyszą mu trzy fotografie miasta, które nie weszły do tego zestawu.

Fotograf, podobnie jak malarze epoki romantyzmu, był wrażliwy na piękno rodzimego pejzażu. W 1860 utrwalił krajobrazy Doliny Prądnika oraz ruiny zamków w Ojcowie i Pieskowej Skale. Serią zdjęć zaowocowała także wizyta w najważniejszym dla Polaków sanktuarium na Jasnej Górze. Powstały pierwsze ujęcia pomnika Augustyna Kordeckiego, przeora zasłużonego dla obrony klasztoru podczas oblężenia w czasie potopu szwedzkiego w 1655. W pobliskim Olsztynie pod Częstochową Beyer sfotografował ruiny zamku, świadczące o burzliwej historii i świetności państwa polskiego. Wybór z zespołu unikalnych odbitek z krajobrazami jest prezentowany na wystawie.

Beyer dokumentował również aktualne wydarzenia polityczne. Utrwalił między innymi procesje z relikwiami oraz na Święto Bożego Ciała, podczas których mieszkańcy Warszawy manifestowali przywiązanie do tradycji i pragnienie odzyskania utraconej niepodległości. Kiedy w lutym 1861 żołnierze rosyjscy zastrzelili pięciu Polaków, uczestników pokojowej manifestacji patriotycznej, Beyer wykonał portrety pośmiertne ofiar. Na czterech fotografiach widoczne były odsłonięte rany. Taki sposób ukazania zmarłych stanowił wówczas novum i silnie poruszał masową wyobraźnię. Do dzisiaj fotografie Pięciu Poległych należą do kanonu najlepiej rozpoznawanych polskich zdjęć.

Za swoją działalność patriotyczną Beyer został aresztowany i uwięziony w twierdzy w Modlinie. Jego uwolnienie upamiętnia fotografia, na której jest przedstawiony wraz z dwoma współwięźniami: Ksawerym Szlenkierem i Jakubem Piotrowskim. Ten ostatni trzyma „Gazetę Polską” z 29 kwietnia 1862, w której opublikowano długą listę ułaskawionych. Znajdują się na niej także nazwiska trzech przyjaciół ze zdjęcia. Widok spalonego przez powstańców warszawskiego ratusza Beyer wykonał w 1863, na kilka dni przed swym ponownym aresztowaniem. Z zesłania w głąb Rosji powrócił do Warszawy w połowie 1865.

[Danuta Jackiewicz]

Zdjęcia ekspozycji: Bartosz Bajerski / Muzeum Narodowe w Warszawie

Mecenasem Galerii Sztuki XIX Wieku jest PGE Polska Grupa Energetyczna.

Przeczytaj artykuł w Cyfrowym MNW