Archiwalne odsłony

V odsłona Gabinetu Fotografii

21 czerwca – 24 września 2023

Kuratorki: Magdalena Bajbor, Anna Masłowska

Wątki industrialne pojawiły się w fotografii już w samych początkach istnienia tego medium. Nowe, przemysłowe tematy dostarczane przez „wiek pary i elektryczności” były atrakcyjnymi i pobudzającymi wyobraźnię obrazami. Fotografia, jako jeden z kluczowych XIX- wiecznych wynalazków, idealnie spełniała funkcję rejestrowania intensywnych zmian w ówczesnym świecie, ich promowania i afirmacji. Utrwalała śmiałe modernistyczne realizacje, ale też dynamicznie zmieniający się charakter miast i krajobraz naturalny, a co za tym idzie – nieodwracalną transformację otoczenia człowieka.
Dokumentując architekturę industrialną i nowoczesne konstrukcje inżynieryjne, fotografia była zarówno rzeczowym reportażem, jak również elementem celebrowania najnowszych osiągnięć cywilizacji.

Potrzeba rejestrowania postępu nie wykluczała powstawania intrygujących wizualnie obrazów. Przeciwnie – fotografowie, wywodzący się często ze środowisk artystycznych, kładli duży nacisk na estetyczny aspekt kompozycji. Z biegiem czasu wytworzył się jednak nowy typ fotografa-inżyniera, który, z racji swojej funkcji, skupiony był bardziej na prezentacji samej konstrukcji i dokumentowaniu procesu jej powstawania. Takie różne podejścia widzimy, porównując na przykład wykonane w latach 60. XIX wieku w Warszawie fotografie z budowy mostu Kierbedzia z późniejszymi o 40 lat odbitkami, dokumentującymi wznoszenie mostu Poniatowskiego.

W „idealnej” tkance świata postępu zdarzały się pęknięcia – katastrofy budowlane, wypadki, pożary. Fotografowie, jako kronikarze współczesności, obserwowali i utrwalali również te budzące niepokój zdarzenia, nieuniknione elementy rozwoju przemysłowego. 

Fotografia industrialna wprowadziła do wizualnego obiegu nie tylko modernistyczne tematy, ale również zapoczątkowała tworzenie się nowego języka formalnego, antycypując awangardową sztukę XX wieku. Nowe motywy w przestrzeni wizualnej prowokowały do zmiany spojrzenia na rzeczywistość i jej reprezentację. Nowoczesne kadry, często zaskakujące sposobem ujęcia, budowane z wielką precyzją i dbałością o kompozycję, pokazują nie tylko zmieniający się świat, ale również narodziny nowej percepcji i nowej estetyki. Fotografowie dostrzegli piękno w przenikających się liniach kratownic mostów, w rytmie konstrukcji rusztowań czy kamiennych arkad wiaduktów – odkryli poetycki, malowniczy potencjał industrialnych motywów. Zestawienie kadrów powstałych w tym samym czasie w różnych częściach świata, jak chociażby ujęcia mostu w Tczewie przez Karola Beyera i tamy na Nilu autorstwa Jamesa Robertsona i Felice Beato, pokazuje obecną wśród ówczesnych twórców wspólnotę myślenia o fotograficznym obrazie. 

Fotografie industrialne, rejestrując postęp techniczny, oswajały ówczesnego człowieka z dokonaniami XIX-wiecznej rewolucji przemysłowej, między innymi dzięki reprodukcjom w wysokonakładowej prasie.

Dla dzisiejszego odbiorcy mają ogromną wartość dokumentalną – pozwalają poznać i zrozumieć przeszłość, ale również dostarczają wielu doznań estetycznych.

[Magdalena Bajbor, Anna Masłowska]

zdjęcia ekspozycji: Bartosz Bajerski / Muzeum Narodowe w Warszawie