Archiwalne odsłony

VI odsłona Gabinetu Fotografii

27 września – 17 grudnia 2023

Kuratorka: Danuta Jackiewicz

Moda na kompozycje pamiątkowe układane przez znanych malarzy i rysowników z pojedynczych fotografii portretowych na rysunkowych tłach, rozpowszechniała się od lat 60. XIX wieku. Wszystkie renomowane zakłady oferowały „fotograficzne grupy okolicznościowe z winietą”, które dzisiaj określane są terminem tableau. Były to suweniry kosztowne, realizowane przez fotografów i artystów przy zaangażowaniu zleceniodawców, dostarczających pomysł, teksty oraz portrety w liczbie od kilkunastu do nawet kilkuset sztuk. Za pośrednictwem nowego mass-medium komunikowały o swoim istnieniu i aktywności grupy zawodowe, środowiskowe, stowarzyszenia. Promowano akcje społeczne i charytatywne, inicjatywy gremiów intelektualnych i artystycznych, a także osiągnięcia w dziedzinie industrializacji kraju. Rozpowszechniano wiedzę o wybitnych twórcach polskiej kultury. Zaletą tableaux jest unikatowy przekaz na temat relacji społecznych mieszkańców Warszawy w II połowie XIX wieku.

Początkiem była laurka imieninowa podarowana Marcinowi Olszyńskiemu (1829 – 1904) przez przyjaciół w 1859 roku. Fotografie portretowe artystów z kręgu „warszawskiej cyganerii malarskiej” autorstwa Karola Beyera zostały ozdobione przez Henryka Pillatiego humorystyczną dekoracją rysunkową. Powstała praca w technice kolażu, którą sfotografowano, aby następnie ze szklanego negatywu odbijać na albuminowych papierach potrzebną liczbę egzemplarzy. W taki sposób powstawały fotografie osiągające wysokie nakłady i pełniące rolę medium społecznościowego w Królestwie Polskim. Z czasem najpopularniejsze stały się tableaux z grupami uczniów i nauczycieli oraz studentów wraz z kadrą profesorską. Cenne eksponaty dotyczą Gimnazjum Realnego w Warszawie (1841 – 1862) oraz Szkoły Głównej Warszawskiej (1862 – 1869). Podobne autoprezentacje fundowały sobie rozmaite grupy zawodowe. Na przykład urzędnicy Banku Polskiego przedstawili ostatni skład pracowników instytucji tuż po jej likwidacji przez rosyjską administrację w 1885 roku. Z kolei Konrad Brandel wraz z Wojciechem Gersonem upamiętnili spotkanie warszawian z Henrykiem Siemiradzkim tworząc tableau ze 159 portretami osób fetujących artystę w Resursie Obywatelskiej. Oryginalna kompozycja w technice kolażu trafiła do malarza. 

Na wystawie prezentujemy dwa oryginalne kolaże: pierwszy, wykonany w 1870 roku dla upamiętnienia budowy nowego ratusza w Warszawie, drugi adresowany w 1906 roku do Aleksandra Rajchmana, inicjatora budowy i dyrektora Filharmonii Warszawskiej. Duży format, staranne rysunki i bogata ornamentyka pozwalają docenić poziom artystyczny prac. Fotograficzne tableaux cieszyły się zainteresowaniem, chętnie je zamawiano, a informacje prasowe dodawały prestiżu sportretowanym na tych nowoczesnych obrazach. Fenomenem była w tamtych czasach interakcja w organizowaniu procesu powstawania tableau –  ówczesnego medium społecznościowego zdolnego budować interpersonalne więzi, przekraczające nawet granice zaborów. Kapitalnym przykładem jest adres dedykowany krakowskiemu historykowi Ambrożemu Grabowskiemu przez warszawską inteligencję w 1867 roku.

[Danuta Jackiewicz]

Zdjęcia ekspozycji: Bartosz Bajerski / Muzeum Narodowe w Warszawie