ŚREDNIOWIECZE O ZMROKU: „Droga do Galerii”, Zofia Herman
czwartki / grudzień 2013 – maj 2014 / 19.30
Kielichy, rzeźby i ołtarze mogą opowiadać najróżniejsze historie. Zależy tylko, kto na nie patrzy. Cykl wieczornych spotkań w Galerii Sztuki Średniowiecznej jest doskonałą okazją do spojrzenia na prezentowane zabytki z wielu perspektyw.
W świat średniowiecza wprowadzą nas przedstawiciele różnych dziedzin – historii sztuki, konserwacji, estetyki, kostiumologii i historii wojskowości.
zbiórka w Holu Głównym / obowiązuje bilet wstępu do Muzeum / liczba miejsc ograniczona / ok. 45 minut
12 grudnia – „Droga do Galerii”, Zofia Herman
19 grudnia – „Ikonografia Bożego Narodzenia”, Przemysław Głowacki
2 stycznia – „Piękności w czepcach i podwikach – moda i uroda w wiekach średnich”, Magdalena Bialic
9 stycznia – „Śladami Schongauera i Dürera. Graficzne inspiracje sztuki przełomu XV i XVI wieku”, Joanna Sikorska
16 stycznia – „Rzeźby i obrazy a architektura gotycka”, Jakub Adamski
23 stycznia – „Średniowieczne obrazy i rzeźby okiem konserwatora”, Agnieszka Czubak
30 stycznia – „Jak patrzeć na sztukę średniowieczną?”, Piotr Skubiszewski
6 lutego – „Modlitwa w obrazie”, Antoni Ziemba
13 lutego – „Uzbrojenie w sztuce gotyku – fakty i mity”, Tomasz Mleczek
20 lutego – „Ołtarz Jerozolimski”, Kamil Kopania
27 lutego – „Czemu służył Poliptyk Grudziądzki?”, Zofia Herman
6 marca – „Jak Chrystus nauczył się chodzić?”, Marianna Otmianowska
13 marca – „Lux artis – światło w estetyce średniowiecza”, Piotr Schollenberger
20 marca – „Symboliczne treści wizerunków pasyjnych”, Romana Rupiewicz
27 marca – „Boże Ciało i ciała świętych – o znaczeniu kultu relikwii i Eucharystii dla sztuki średniowiecza”, ks. Janusz Nowiński
3 kwietnia – „Kto się stroi w purpurę?”, Małgorzata Wrześniak
10 kwietnia – „Życie codzienne wyniesione na ołtarze”, Karolina Zalewska
17 kwietnia – „Skąd wzięła się Pietà i co oznacza?”, Paweł Freus
24 kwietnia – „Średniowieczne naczynia stołowe i złotnictwo”, Ryszard Bobrow
8 maja – „Po co fundatorom niepodobne portrety? O symbolicznej roli wizerunku w obrazie średniowiecznym”, Przemysław Mrozowski
15 maja – „Męczennicy, asceci, władcy i zakonnicy – średniowieczni święci”, Urszula Król
22 maja – „Obrazy epitafijne”, Małgorzata Kochanowska
29 maja – „Zmierzch czy narodziny pewnej epoki?”, Hanna Benesz
12 grudnia
„Droga do Galerii”, Zofia Herman
Współautorka rearanżacji Galerii opowie o pracy nad koncepcją nowej ekspozycji.
Zofia Herman – adiunkt w Zbiorach Sztuki Średniowiecznej MNW, pracowała przy wystawie „Od van Eycka do Dürera” w Groeningemuseum w Brugii (2010) oraz w zespole kuratorskim Andy Rottenberg przy wystawie „Obok. Polska – Niemcy. 1000 lat historii w sztuce” (2011) w Martin-Gropius-Bau w Berlinie.
19 grudnia
„Ikonografia Bożego Narodzenia”, Przemysław Głowacki
Zabytki sztuki średniowiecznej miały za zadanie ilustrować historię zbawienia.
W jaki sposób ludzie tej odległej epoki widzieli wydarzenia związane z narodzinami Chrystusa? Jakie znaczenie przypisywali poszczególnym scenom? Jaka kryje się w nich symbolika?
Przemysław Głowacki – historyk sztuki, edukator muzealny, nauczyciel. Współpracuje m.in. ze Stołecznym Centrum Edukacji Kulturalnej, Mazowieckim Centrum Kultury i Sztuki, Centrum Promocji Kultury Praga Południe. Prowadzi blog www.artdone.pl.
2 stycznia
„Piękności w czepcach i podwikach – moda i uroda w wiekach średnich”, Magdalena Bialic
Zapraszamy do wspólnego poszukiwania modnych strojów i akcesoriów: szub, kaletek, fantazyjnych czepców, ukazanych na dziełach średniowiecznych mistrzów. Nasza wędrówka będzie okazją do poznania średniowiecznego ideału urody oraz dowiedzenia się, kto i jak w dawnych wiekach szył ubrania, z jakich materiałów je wykonywano, jak je farbowano i jakie kolory były modne.
Dr Magdalena Bialic – kostiumolog, historyk sztuki, wykładowca, przewodnik. Jej zainteresowania badawcze obejmują historię mody (ze szczególnym uwzględnieniem XVIII-wiecznych strojów angielskich oraz ubiorów o charakterze sportowym i rekreacyjnym), sztukę XVIII i XIX wieku oraz historię portretu.
9 stycznia
„Śladami Schongauera i Dürera. Graficzne inspiracje sztuki przełomu XV i XVI wieku”, Joanna Sikorska
Co najmniej od lat 70. XV wieku malarze, iluminatorzy, snycerze i złotnicy czerpali wzory z grafiki, będącej wówczas stosunkowo młodą dyscypliną artystyczną. Ryciny były zarówno pomocą w rutynowej pracy rzemieślnika, jak i przedmiotem fascynacji i admiracji. Po jakie zatem wzory sięgano i w jaki sposób
je wykorzystywano?
Dr Joanna Sikorska – kurator Gabinetu Rycin i Rysunków MNW. Zajmuje się grafiką włoską i niemiecką XV–XVIII wieku, a także relacjami grafiki z innymi dziedzinami sztuki.
16 stycznia
„Rzeźby i obrazy a architektura gotycka”, Jakub Adamski
W jaki sposób wiedza o średniowiecznych kościołach może być przydatna w poznawaniu gotyckich rzeźb i obrazów? Co dzieła średniowiecznych sztuk plastycznych mogą powiedzieć historykowi architektury gotyckiej? Jak nastawy ołtarzowe i figury kultowe funkcjonowały w przestrzeni katedry czy fary miejskiej? Czy dekoracja retabulów podążała za modą architektoniczną? Na te pytania spróbujemy odpowiedzieć analizując dzieła z Galerii Sztuki Średniowiecznej pod kątem historii architektury.
Dr Jakub Adamski – adiunkt w Instytucie Historii Sztuki UW. Zajmuje się historią architektury średniowiecznej, zwłaszcza gotyckiej.
23 stycznia
„Średniowieczne obrazy i rzeźby okiem konserwatora”, Agnieszka Czubak
Jak są zbudowane dzieła prezentowane w Galerii? Co mogą nam powiedzieć o sobie i jak możemy z nich odczytywać ich dzieje?
Agnieszka Czubak – konserwator muzealny, kieruje Pracownią Konserwacji Rzeźby i Malarstwa na Drewnie, która dba o stan zachowania średniowiecznych zbiorów MNW.
30 stycznia
„Jak patrzeć na sztukę średniowieczną?”, Piotr Skubiszewski
Spotkanie z wybitnym badaczem sztuki średniowiecznej.
Prof. dr hab. Piotr Skubiszewski – historyk sztuki, emerytowany profesor Uniwersytetu Warszawskiego i Université de Poitiers, członek rzeczywisty PAN i Académie Européenne des Sciences, des Arts et des Lettres, doktor honoris causa KUL i Université de Poitiers.
6 lutego
„Modlitwa w obrazie”, Antoni Ziemba
W późnośredniowiecznych kościołach obok nastaw ołtarzowych pojawiały się dzieła, których celem było pomaganie wiernych w indywidualnej modlitwie. Należy do nich Korona Marii – największy obraz tablicowy w Galerii Sztuki Średniowiecznej. Z myślą o kim został stworzony? Jak był wykorzystywany w praktykach modlitewnych? I jakie były związki między pobożnością a obrazami?
Prof. dr hab. Antoni Ziemba – kurator Zbiorów Dawnej Sztuki Europejskiej w MNW, autor koncepcji rearanżacji Galerii Sztuki Średniowiecznej, wykładowca w Instytucie Historii Sztuki UW.
13 lutego
„Uzbrojenie w sztuce gotyku – fakty i mity”, Tomasz Mleczek
Spotkanie będzie okazją do obejrzenia fragmentów uzbrojenia zaczepnego i ochronnego oraz porównania go ze źródłami ikonograficznymi. Zobaczymy, na ile przedstawienia z okresu pełnego i późnego średniowiecza mogą być wiarygodnym źródłem informacji dla historyków. Zastanowimy się, co mogło wpływać na deformację uzbrojenia przez artystów.
Dr Tomasz Mleczek – historyk wojskowości i bronioznawstwa, pracownik Zamku Królewskiego w Warszawie, opiekun zbiorów Gabinetu Genealogiczno-Heraldycznego ZKW, czynny rekonstruktor.
20 lutego
„Ołtarz Jerozolimski”, Kamil Kopania
Poznamy jedno z najciekawszych dzieł późnego średniowiecza związanych z Gdańskiem. Omówiony zostanie m.in. wyjątkowy program ikonograficzny nastawy ołtarzowej oraz kwestia jej autorstwa. Szczególną uwagę zwrócimy na sposób odczytywania kolejnych scen na kwaterach Ołtarza Jerozolimskiego, charakteryzującego się rzadko stosowanym typem narracji.
Dr Kamil Kopania – adiunkt w Instytucie Historii Sztuki UW. Zajmuje się związkami sztuk plastycznych z teatrem, ceremoniami liturgicznymi o charakterze parateatralnym, funkcją i odbiorem dzieł sztuki w średniowieczu.
27 lutego
„Czemu służył Poliptyk Grudziądzki?”, Zofia Herman
Spotkanie poświęcone nastawie ołtarzowej z kaplicy zamku krzyżackiego w Grudziądzu. Zastanowimy się nad kultowym i politycznym znaczeniem ikonografii dzieła, skupiającej się na ukazaniu chwały Marii, patronki zakonu krzyżackiego. Porozmawiamy też o historii poliptyku, który po dekonstrukcji i rozcięciu skrzydeł został ponownie scalony w Malborku na początku XX w.
Zofia Herman – adiunkt w Zbiorach Sztuki Średniowiecznej MNW, pracowała przy wystawie „Od van Eycka do Dürera” w Groeningemuseum w Brugii (2010) oraz w zespole kuratorskim Andy Rottenberg przy wystawie „Obok. Polska – Niemcy. 1000 lat historii w sztuce” (2011) w Martin-Gropius-Bau w Berlinie.
6 marca
„Jak Chrystus nauczył się chodzić?”, Marianna Otmianowska
Kwatera Poliptyku Zwiastowania z Jednorożcem, ukazująca małego Jezusa przy sustentaculum, będzie punktem wyjścia do przyjrzenia się malarskim
i rzeźbiarskim detalom jednej z najbardziej okazałych nastaw ołtarzowych w zbiorach MNW. Wspólnie odszukamy muzykujące anioły, przyjrzymy się z bliska twarzom świętych i postaramy się odczytać XV-wieczne symbole.
Marianna Otmianowska – kierownik Działu Edukacji MNW, absolwentka historii sztuki na UKSW, doktorantka IS PAN. Wychowawca, wykładowca, edukator.
13 marca
„Lux artis – światło w estetyce średniowiecza”, Piotr Schollenberger
Dla średniowiecznej estetycznej refleksji nad pięknem światło (lumen) bądź blask (claritas) stanowią jeden z najważniejszych punktów odniesienia. Zdaniem XIII-wiecznego myśliciela Roberta Grosseteste: „Światło w najwyższym stopniu czyni rzeczy pięknymi i ukazuje ich piękno”. Tym samym myśl średniowiecza sięga do niezwykle bogatej tradycji filozofii neoplatońskiej, która zrodziła ideę światła jako źródła piękna. Światło łączy człowieka i Boga, świat duchowy i świat materialny oraz emanuje z pięknych dzieł. Żadna inna epoka nie przywiązywała tak dużej wagi do świetlistości piękna, w żadnej innej epoce blask bijący z dzieł nie rozświetlał tak silnie mroku.
Dr Piotr Schollenberger – adiunkt w Zakładzie Estetyki Instytutu Filozofii UW.
20 marca
„Symboliczne treści wizerunków pasyjnych”, Romana Rupiewicz
Wiele motywów i atrybutów obecnych w dziełach, które ukazują mękę i śmierć Jezusa ma ukryte, często ambiwalentne znaczenie. Na szczególną uwagę zasługują rośliny, owoce, kamienie, tkaniny, narzędzia męki Jezusa, tzw. żywe krzyże oraz czaszki pojawiające na obrazach i rzeźbach. Zrozumienie bogatego repertuaru symboli ułatwi prawidłowe odczytanie rzeczywistego przekazu i intencji artysty.
Dr Romana Rupiewicz – Instytut Historii Sztuki UKSW w Warszawie.
27 marca
„Boże Ciało i ciała świętych – o znaczeniu kultu relikwii i Eucharystii dla sztuki średniowiecza”, ks. Janusz Nowiński
Wieki średnie dały początek kultowi Ciała Chrystusa obecnego w Eucharystii oraz rozwinęły kult świętych relikwii, zapoczątkowany w chrześcijańskim antyku. Te dwa zjawiska, istotne dla duchowości i religijności średniowiecza, postrzegamy dziś jako źródło inspiracji dla bogatego zespołu dzieł sztuki.
Ks. dr Janusz Nowiński SDB – historyk sztuki, pracownik Instytutu Historii Sztuki UKSW, kustosz zabytków dawnego opactwa w Lądzie. W swoich badaniach zajmuje się m.in. ikonologią sakralnego wnętrza oraz interpretacją funkcjonalną
i ideową dzieł sztuki sakralnej.
3 kwietnia
„Kto się stroi w purpurę?”, Małgorzata Wrześniak
Kto stroi się w barwną szatę, a kto w szarości przyodziany? Czyli słów kilka
o znaczeniu barw w średniowiecznym malarstwie ze szczególnym uwzględnieniem symboliki czerwieni, złota, drogich kamieni z jednej strony oraz szarości i czerni
z drugiej. Będzie to opowieść o tym, jak w średniowieczu postrzegano bogactwo stroju i komu ono przysługiwało, kto z niego rezygnował świadomie i jak to okazywał publicznie.
Dr Małgorzata Wrześniak – historyk sztuki i tłumacz. Od wielu lat związana z Instytutem Historii Sztuki UKSW. Zajmuje się teorią sztuki, historią estetyki i doktryn artystycznych, a zwłaszcza historią estetycznego przeżycia staropolskich podróżników.
10 kwietnia
„Życie codzienne wyniesione na ołtarze”, Karolina Zalewska
Przedstawiając wydarzenia biblijne lub sceny z żywotów świętych, późnośredniowieczni malarze nie przykładali wagi do odtworzenia realiów historycznych. Oglądając kwatery z narodzinami św. Jana Chrzciciela czy legendę św. Barbary, przenosimy się więc w czasy współczesne twórcom ołtarzy. Zaglądamy do mieszczańskich kamienic i rycerskich zamków, oglądamy modne w dobie gotyku stroje i uzbrojenie, poznajemy zajęcia żyjących wówczas ludzi i przedmioty jakimi się otaczali.
Karolina Zalewska – ukończyła historię sztuki na UW. Specjalizuje się w kwerendach archiwalnych i opracowaniach zabytków na potrzeby prac konserwatorskich (m.in. Zamek w Malborku, Łazienki Królewskie, katedry w Warszawie, Kołobrzegu, Kamieniu Pomorskim i Koszalinie), współpracuje z Działem Edukacji MNW.
17 kwietnia
„Skąd wzięła się Pietà i co oznacza?”, Paweł Freus
Wizerunek Matki Boskiej z martwym Chrystusem na kolanach jest jednym
z najpopularniejszych tematów sztuki średniowiecznej. W jakich okolicznościach pojawił się ten motyw? Jakie niesie znaczenie i jak ewoluował?
Dr Paweł Freus – absolwent Instytutu Historii Sztuki UW, wykładowca w Instytucie Filologii Klasycznej i Kulturoznawstwa UKSW i Collegium Civitas w Warszawie. Specjalizuje się w badaniu treści sztuki średniowiecznej.
24 kwietnia
„Średniowieczne naczynia stołowe i złotnictwo”, Ryszard Bobrow
Na podstawie prezentowanych przykładów złotnictwa oraz przedstawień na ołtarzach przyjrzymy się ewolucji naczyń sakralnych i zobaczymy, jak kształtowały się obyczaje związane z kulturą stołu.
Ryszard Bobrow – kurator Zbiorów Sztuki Zdobniczej MNW.
8 maja
„Po co fundatorom niepodobne portrety? O symbolicznej roli wizerunku w obrazie średniowiecznym”, Przemysław Mrozowski
Dr Przemysław Mrozowski – zastępca Dyrektora ds. Naukowych, Edukacyjnych, Muzealnych i Zbiorów Zamku Królewskiego w Warszawie, adiunkt w Katedrze Historii Sztuki Średniowiecznej i Ikonografii UKSW. Zajmuje się m.in. rolą symbolu w świecie średniowiecznym oraz dziełami sztuki o charakterze komemoracyjnym.
15 maja
„Męczennicy, asceci, władcy i zakonnicy – średniowieczni święci”, Urszula Król
Kim byli popularni w średniowieczu pośrednicy między ludźmi a Bogiem? Jakie były ich biografie? Jakie przedmioty stały się ich atrybutami? Zapraszamy
na spotkanie, podczas którego poznamy niektóre z tych fascynujących postaci.
Urszula Król – historyk sztuki, edukator, wykładowca współpracujący z Działem Edukacji MNW.
22 maja
„Obrazy epitafijne”, Małgorzata Kochanowska
W XV w. upowszechnił się zwyczaj zawieszania w kościele lub na jego elewacji epitafiów upamiętniających zmarłych parafian i przypominających współwyznawcom o potrzebie modlitwy za ich dusze. Były one zarówno przejawem indywidualnej pobożności, jak i manifestacją zasług zmarłego oraz prestiżu jego rodu. W kolekcji MNW znajduje się bogaty zespół malowanych na deskach epitafiów z XV i początków XVI w., które znakomicie odzwierciedlają ten przejaw obyczajowości ludzi późnego średniowiecza.
Małgorzata Kochanowska – kustosz Zbiorów Sztuki Średniowiecznej MNW.
29 maja
„Zmierzch czy narodziny pewnej epoki?”, Hanna Benesz
Powstały w Antwerpii przed 1516 r. ołtarz świętego Rajnolda jest wspaniałym przykładem zmierzchu jednej epoki i narodzin nowej. Składa się z części rzeźbiarskiej wykonanej w warsztacie Jana Moldera i części malarskiej, której twórcą jest słynny malarz Joos van Cleve, zwany Leonardem Północy. Nowatorski styl malowideł kontrastuje z tradycjonalnym, późnogotyckim ujęciem części rzeźbiarskiej i reprezentuje już epokę północnego renesansu. Droga od zmierzchu do świtu owych ewoluujących form może okazać się dla widza fascynującą przygodą…
Hanna Benesz – starszy kustosz Zbiorów Dawnej Sztuki Europejskiej MNW. Autorka (wespół z Marią Kluk) Complete Summary Catalogue. Early Netherlandish, Dutch, Flemish and Belgian Paintings 1493–1983. The National Museum in Warsaw, który ukaże się drukiem w 2014 roku.