„Minimalna, konceptualna, materialna – fenomen rzeźby Wandy Czełkowskiej” – międzynarodowa konferencja ekspercka
2017-02-10 / 18:00
Minimalna, konceptualna, materialna – fenomen rzeźby Wandy Czełkowskiej
Międzynarodowa konferencja ekspercka
10–11 lutego 2017
Udział: Wanda Czełkowska, prof. Richard Demarco, prof. Maria Hussakowska, Anke Kempkes, Anna Kłosowska, prof. Jerzy Malinowski, Ewa Opałka, Agnieszka Tarasiuk, Ewa Tatar, dr Dorota Grubba-Thiede, dr hab. Ewa Toniak
Konferencja odbędzie się na zakończenie wystawy „Wanda Czełkowska. Retrospekcja”, która od 6 listopada 2016 roku do 12 lutego 2017 roku ma miejsce w Muzeum Rzeźby w Królikarni. „Retrospekcja” ukazuje sylwetkę nie dość dobrze rozpoznanej w polskiej historii sztuki artystki, która tworzy nieustannie od przeszło 60 lat. Konferencję otworzy rozmowa podsumowująca wystawę z Wandą Czełkowską, Ewą Opałką i Agnieszką Tarasiuk. Podczas spotkania swą premierę będzie miał katalog wystawy.
Pierwsza część konferencji poświęcona będzie kontekstowi lokalnemu twórczości Czełkowskiej – krakowskiemu i polskiemu. W ramach drugiej części jej sztuka będzie rozpatrywana w kontekście globalnym.
Jednym z zagadnień, które stanowi punkt wyjścia zarówno dla wystawy, jak i dla konferencji jest mechanizm uwzględniania bądź nieuwzględniania danej osobowości artystycznej w polu historii sztuki. Perspektywę badawczą, która pozwala na zaobserwowanie jednej ze składowych tego mechanizmu, przedstawi dr hab. Ewa Toniak. Badaczka w swoim wykładzie przypomni o artystkach działających w latach 1950–1970, takich jak Alina Ślesińska czy Alina Szapocznikow, o których pisała uprzednio w opracowaniach Artystki polskie oraz Olbrzymki. W tym kontekście podejmie również próbę zrekonstruowania kariery Wandy Czełkowskiej.
Wanda Czełkowska rozpoczęła studia na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie w 1949 roku w pracowni rzeźby prowadzonej przez Jerzego Bandurę. Z pewnością opiekuńczym duchem i autorytetem był dla niej Xawery Dunikowski. Autorka Stołu (1968–1971) i Bezwzględnego wyeliminowania rzeźby jako pojęcia kształtu (1972–1995) pięćdziesiąt lat życia spędziła w Krakowie, gdzie pozostała po ukończeniu studiów. Mieszkając przy ulicy Karmelickiej w gronie znajomych artystów, którą to wspólnotę nazywała „artystycznym kołchozem”, żywiła do miasta ambiwalentne odczucia. Z pewnym dystansem odnosiła się również do swojego najbliższego kontekstu artystycznego – środowiska II Grupy Krakowskiej. Relacje artystki z grupą nie są dobrze udokumentowane, można odnieść wrażenie, że Czełkowska – mimo deklaracji o przywiązaniu do postaci i teatru Tadeusza Kantora oraz udziału w cyklicznych wystawach – wobec samej grupy działała raczej satelicko. O kontekście działań artystki w środowisku Krakowa opowie prof. Maria Hussakowska oraz prof. Jerzy Malinowski, który zwróci uwagę na topograficzny i interpersonalny aspekt tych działań. Na oddziaływaniu II Grupy Krakowskiej skoncentruje się w swoim wykładzie Ewa Tatar.
W wystąpieniu zamykającym część pierwszą Anna Kłosowska – konserwatorka sztuki współczesnej w Muzeum Narodowym w Krakowie, odniesie się do wyzwań, jakie pociąga za sobą konserwacja takich instalacji, jak Stół (1968–1971) i Ściana (1975–1976). Obie prace znajdują się w kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie.
Na doświadczeniach artystki z globalnym światem sztuki skoncentruje się prof. Richard Demarco – kurator i galerzysta działający w Edynburgu. Demarco jako osoba odpowiedzialna za sekcję sztuk wizualnych w ramach Międzynarodowego Festiwalu w Edynburgu w 1972 roku, zorganizował wystawę polskiej awangardy „Atelier '72”, w której udział wzięli m.in. Magdalena Abakanowicz, Tadeusz Kantor, Roman Opałka, Zbigniew Warpechowski. Po zapoznaniu się z koncepcją Stołu, zaprosił Czełkowską do zrealizowania pracy w Edynburgu. W trakcie wykładu Demarco zrekonstruuje historię negocjacji, które doprowadziły do pokazania podczas festiwalu Informacji pojęciowej o »Stole«.
Współczesny aspekt globalnego odbioru prac Czełkowskiej wprowadzi Anke Kempkes – kuratorka i właścicielka nowojorskiej galerii Broadway 1602. Kempkes była kuratorką wystawy Aliny Szapocznikow „Flesh at War With Enigma” w 2004 roku w Kunsthalle w Bazylei. Podczas konferencji porówna sylwetkę artystyczną Czełkowskiej z postawą Rosemarie Castoro – nowojorskiej minimalistki, której wystawa „Loft Show” zrealizowana w pracowni artystki miała miejsce w Nowym Jorku w 2015 roku.
Konferencję zamknie wystąpienie Ewy Opałki – kuratorki wystawy, która opowie o koncepcji wystawy „Retrospekcja” w Muzeum Rzeźby w Królikarni w odniesieniu do filozoficznej tradycji fenomenologii i feminizmu korporalnego, zagadnień materialności rzeźb Czełkowskiej oraz problemu specyfiki ucieleśnionego (kobiecego) podmiotu.
Nagranie konferencji jest dostępne w zakładce Multimedia.
Program konferencji:
10 lutego 2017 (piątek)
18.00 – 20.00
Rozmowa z Wandą Czełkowską, Ewą Opałką i Agnieszką Tarasiuk – podsumowanie wystawy i premiera katalogu
11 lutego 2017 (sobota)
10.00 – 10.30
Powitanie: Agnieszka Tarasiuk, kuratorka Muzeum Rzeźby w Królikarni
10.35 – 11.05
dr hab. Ewa Toniak, Figura znikania: kilka uwag na temat twórczości Wandy Czełkowskiej.
11.10 – 11.40
prof. Maria Hussakowska, Elipsa
11.45 – 12.15
prof. Jerzy Malinowski, Wanda Czełkowska wobec środowiska artystycznego Krakowa lat 60. i 70.
12.20 – 12.50
Ewa Tatar, To. Wokół praktyk artystów z II Grupy Krakowskiej.
12.55 – 13.25
Anna Kłosowska, Piąta noga od Stołu czyli dylematy konserwatora. Kilka uwag na temat kompozycji Wandy Czełkowskiej z kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie.
15.15 – 15.45
prof. Richard Demarco, Europejska powojenna awangarda na Międzynarodowym Festiwalu w Edynburgu ze szczególnym uwzględnieniem sztuki polskiej.
15.50 – 16.20
Anke Kempkes, Trzecia płeć. Wanda Czełkowska i Rosemarie Castoro – życie w pracowni.
16.25 – 16.55
dr Dorota Grubba-Thiede, Wanda Czełkowska: struktury poza grawitacją i „nie-obrazy”.
17.00 – 17.30
Ewa Opałka, Tam nie ma żadnego ciała! – korporalność i ucieleśniony podmiot w pracach Wandy Czełkowskiej.
Biogramy uczestniczek i uczestników oraz abstrakty wystąpień
Ewa Toniak – doktor nauk humanistycznych, historyczka sztuki, adiunkt na Wydziale Wiedzy o Teatrze Akademii Teatralnej im. A. Zelwerowicza w Warszawie. Interesuje się relacjami sztuki, przestrzeni i autobiografizmu, pamięcią kulturową i współczesnymi narracjami o PRL-u. Autorka książek:
Olbrzymki. Kobiety i socrealizm (2008, 2009),
Śmierć bohatera (2015) i
Prace rentowne.
Polscy artyści między ekonomią a sztuką w okresie odwilży (2015). Redaktorka naukowa tomu pt.
Kobiety i sztuka ok. 1960 r. (2010),
Pamiętnika Sztuk Pięknych. T. 9, Sztuka polska 1944–1970 (Uniwersytet im. M. Kopernika, Toruń; ISnSŚ, Warszawa, 2015) i publikacji
Natalia LL. Secretum et Tremor (2015). Autorka i kuratorka wystaw m.in.: "Alina Ślesińska" (1926-1984) (2007), "Trzy kobiety: Maria Pinińska-Bereś, Natalia Lach-Lachowicz, Ewa Partum" (2011), "Wolny strzelec" (2013) w Zachęcie—Narodowej Galerii Sztuki,
Moore and Auschwitz w Tate Britain (2010) oraz
Natalia LL. Secretum et Tremor w CSW Zamek Ujazdowski w Warszawie (2015). Stypendystka rządu francuskiego i Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Członkini Międzynarodowego Stowarzyszenia Krytyków Sztuki AICA. Mieszka w Warszawie.
Figura znikania: kilka uwag na temat twórczości Wandy Czełkowskiej.
Wystąpienie zostanie poświęcone recepcji (bądź jej braku) twórczości Wandy Czełkowskiej na przestrzeni kilku dekad. Będzie stanowić rodzaj rekonesansu i wstępnego zaznaczenia hipotez na temat obecności/nieobecności tej wyjątkowej artystki awangardowej w opracowaniach historyków sztuki XX wieku. Dlaczego percepcja Czełkowskiej wciąż wydaje się niepełna? Czy w postawie artystki można doszukiwać się strategii bądź anty-strategii funkcjonowania w środowisku sztuki? Jak przebieg jej kariery jawi się w porównaniu z życiorysami takich rzeźbiarek jak Alina Szapocznikow czy Alina Ślesińska?
Maria Hussakowska – dr hab., historyczka i krytyczka sztuki, w latach 1971–2015 wykładała w Instytucie Historii Sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim w Zakładzie Sztuki Nowoczesnej. Od roku 2015 związana z Instytutem Historii Sztuki i Kultury UPJPII. Członkini Polskiej Sekcji AICA (International Association of Art Critics). Autorka książek:
Minimalizm w sztukach wizualnych. Demitologizacja pojęcia awangardy w amerykańskim środowisku artystycznym lat sześćdziesiątych, Instytut Historii Sztuki UJ, Kraków 2003;
Spadkobiercy Duchampa? Negacja sztuki w amerykańskim środowisku artystycznym, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1984.
Elipsa
Wanda Czełkowska często podkreśla, jak ważne znaczenie dla jej prac ma przestrzeń. W pierwszej chwili wydawać by się mogło, że podobnie myśli każdy rzeźbiarz. Retrospekcja w Królikarni, a także wydobyte przy jej okazji fotografie dokumentujące inne wystawy artystki, stworzyły możliwość pewnej konkretyzacji, „doświadczenia przestrzeni”, o którym mówi artystka. Wspólna – mocna treściowo i wizualnie – architektoniczna rama Królikarni, w której osadzone zostały prace z różnych okresów, podkreśla znaczenie gry z przestrzenią w pracach Czełkowskiej. Wyrazista przestrzenność aranżowanych przez artystkę i kuratorkę sytuacji pokazana w kontekście historycznym, w odniesieniu do prac innych rzeźbiarzy, może dać szansę na znalezienie miejsca dla Czełkowskiej w aktualnym dyskursie sztuk wizualnych, w którym co najmniej od dekady nicowane jest pojęcie przestrzeni.
Jerzy Malinowski – profesor nauk humanistycznych, wykładowca w Zakładzie Historii Sztuki Nowoczesnej na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Toruniu, uprzednio pracownik naukowy w Instytucie Sztuki PAN, Muzeum Narodowym w Krakowskie i Muzeum Narodowym w Warszawie. Autor licznych publikacji, w tym książek Grupa
"Jung Idysz" i żydowskie środowisko "nowej sztuki" w Polsce 1918–
1923, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 1987,
Sztuka i nowa wspólnota. Zrzeszenie Artystów "Bunt" 1917–
1922, Wiedza o Kulturze, wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1991.
Wanda Czełkowska wobec środowiska artystycznego Krakowa lat 60. i 70.
Wystąpienie będzie skoncentrowana na usytuowaniu Wandy Czełkowskiej na mapie artystycznego Krakowa. Odniesie się do jej relacji z członkami II Grupy Krakowskiej, Teatrem Cricot, Piwnicą pod Baranami oraz innymi, mniej rozpoznanymi kręgami. Pojawią się w nim również odniesienia do charakterystycznej wspólnoty artystycznej – „kołchozu” jak mówi o niej sama Czełkowska, rekrutującej się z artystów zamieszkujących wspólnie w mieszkaniu na ulicy Karmelickiej 27 w Krakowie.
Ewa Tatar – badaczka i popularyzatorka sztuki, kuratorka wystaw problemowych, min. poświęconej zagadnieniu entropii "Po niebie został tylko księżyc" (Muzeum Tatrzańskie, 2015) oraz mechanizmom przejścia społeczeństwa z czasu cyklicznego na czas historyczny w PRL-u "Chłoporobotnik i boagrzechotnik" (Muzeum Sztuki Nowoczesnej, 2016). Przygotowuje rozprawę doktorską na temat sposobów stanowienia podmiotu w sztuce polskich artystek lat 70.
To. Wokół praktyk artystów z Grupy Krakowskiej
Wanda Czełkowska w latach 1969–1981 była członkinią II Grupy Krakowskiej – najważniejszego ugrupowania artystycznego w powojennym Krakowie XX wieku. Wystąpienie omówi jej praktyki w kontekście działań artystycznych innych twórców z tego środowiska, takich jak Maria Jarema, Teresa Rudowicz czy Zbigniew Warpechowski. Tytułowe TO to sposób traktowania materii.
Anna Kłosowska – konserwator dzieł sztuki. Kierownik Pracowni Konserwacji Rzeźby i Obiektów Sztuki Współczesnej Muzeum Narodowego w Krakowie.
Piąta noga od Stołu czyli dylematy konserwatora. Kilka uwag na temat kompozycji Wandy Czełkowskiej z kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie.
Muzeum Narodowe w Krakowie posiada w swoich zbiorach kilkanaście rzeźb Wandy Czełkowskiej. Są wśród nich jedne z najważniejszych prac w jej twórczości:
Stół i
Ściana. Konserwator dzieł sztuki, a zwłaszcza konserwator obiektów sztuki współczesnej odpowiedzialny jest nie tylko za materialną tkankę dzieła, ale również za jego sferę ideową, dlatego ważnym elementem procesu konserwacji jest wywiad z artystą. Przed wystawą w Królikarni obiekty poddane zostały pracom konserwatorskim, których założenia opracowane zostały w porozumieniu z artystką. Sformułowano również program profilaktycznej ochrony dzieł oraz określono zakres przyszłych prac konserwatorskich.
prof. Richard Demarco
Wprowadzenie powojennej europejskiej awangardy na Międzynarodowy Festiwal w Edynburgu, ze szczególnym uwzględnieniem wymiaru polskiego
Wykład będzie poświęcony doświadczeniom, jakie wynieśli z Edynburga artystka Wanda Czełkowska oraz Richard Demarco, artysta, który wspólnie z Ryszardem Stanisławskim został kuratorem wystawy zatytułowanej ‘Atelier 72’. Prace wszystkich artystów za wyjątkiem Tadeusza Kantora z Teatrem Cricot 2, Magdaleny Abakanowicz i Wandy Czełkowskiej, zostały wystawione w Demarco Gallery w Melville Crescent. Były to obrazy, rysunki, rzeźby i w wielu przypadkach również instalacje rzeźbiarskie. Z kolei Tadeusz Kantor został zaprezentowany w budynku Demarco Gallery na starówce Edynburga. Prace Magdaleny Abakanowicz pokazano zarówno w Galerii, jak i na zewnętrznej strukturze Katedry Najświętszej Maryi Panny. Wanda Czełkowska została uhonorowana wystawieniem jej instalacji rzeźbiarskiej w ogrodach sąsiadujących ze Szkocką Narodową Galerią Sztuki Nowoczesnej, która mieści się w osiemnastowiecznej posiadłości Inverleith House, w samym sercu Królewskiego Ogrodu Botanicznego w Edynburgu. W ten sposób Richard Demarco zdecydował, że Wanda Czełkowska powinna się znaleźć na wystawie ‘Atelier 72’, która – zgodnie z zamysłem Richarda Demarco – stała się polskim odpowiednikiem wystawy poświęconej sztuce niemieckiej, pt. "Strategy: Get Arts", przygotowanej przez Demarco Gallery na Międzynarodowy Festiwal w Edynburgu w roku 1970.
Anke Kempkes – kuratorka i krytyczka sztuki, od 2005 roku właścicielka galerii Broadway 1602 w Nowym Jorku. Działania Kempkes koncentrują się na awangardowej sztuce kobiet z lat 60. i 70. XX wieku, w tym: Babette Mangolte, Evelyne Axell, Rosemarie Castoro, Idelle Weber, Lenora de Barros, Lydia Okumura, Sylvia Palacios Whitman, Teresa Murak i Ewa Partum. Jako kuratorka od 2004 roku pracująca w Kunsthalle Basel, otworzyła tam wystawę „Flesh at War with Enigma” prezentującą twórczość Aliny Szapocznikow w międzynarodowym kontekście sztuki współczesnej. Prace Wandy Czełkowskiej pokazywała na organizowanych w 2016 roku przez galerię Broadway 1602 wystawach „121 Street” oraz „Around the Edge”.
Trzecia płeć. Wanda Czełkowska i Rosemarie Castoro – życie w pracowni.
Obie artystki, Wanda Czełkowska i Rosemarie Castoro, spędziły większość swych trwających przez ponad pięćdziesiąt lat twórczych karier, wiodąc odosobnione „życie w pracowni”. Pierwsza ‒ skłaniając się bardziej ku ascezie, druga zaś ‒ działając aktywnie wśród nowojorskiej bohemy. Chociażby ze społecznego punktu widzenia, ten rodzaj życia w produktywnym oddaleniu od konwencjonalnych ram rodziny czy związku, w połączeniu z bezkompromisową artystyczną praktyką awangardową, pozwolił im obu doświadczyć egzystencjalnego i konceptualnego scalenia się z przestrzenią, a jednocześnie stworzyć alternatywną płciowość tak przestrzeni, jak i pracy. To dzięki tej niezwykłej konstelacji ich pracownie stały się przestrzeniami przepełnionymi niezwykłą aurą intensywnej estetycznej praktyki oraz doświadczenia.
Dorota Grubba-Thiede – doktor nauk humanistycznych w zakresie nauk o sztuce na UMK w Toruniu, magister sztuki, wykładowczyni Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku i Polskiego Instytutu Studiów nad Sztuką Świata, kuratorka wystaw, m.in.: „Stanisław Horno-Popławski (1902
–1997), „Droga Sztuki sztuka drogi” (PGS w Sopocie oray 16 edycji w latach 2002
–2006), „PAŃSTWO DYDONY – wybrane problemy współczesnej rzeźby polskiej” i „Resistance- wystawa sztuki współczesnej” (obie w latach 2010
–2011 PGS w Sopocie, Galeria Nowych Mediów w Warszawie), „Krzysztof Malec (1965
–2002)
– rzeźba dokumentacja twórczości” (PGS i CRP w Orońsku 2003
–2004), „Magdalena Abakanowicz – Potnia Theron” (PGS w Sopocie 2012; współpraca z Agnieszką Zgirską).
Wanda Czełkowska: struktury poza grawitacją i 'nie-obrazy.
Referat będzie formą przypomnienia niezrealizowanego projektu Wandy Czełkowskiej, nad którego koncepcją pracowała w latach 1959
–1960, eksperymentując z zagadnieniami przestrzeni o gabarytach architektonicznych, grawitacji i antygrawitacji. Opracowywała szkice koncepcyjne i prace nad projektem wielkoformatowego wnętrza geometrycznego, zbudowanego z kuli i sześcianu, dla osiągnięcia doświadczenia niezależności wobec grawitacji. Wymiary wnętrza miały umożliwić człowiekowi
– uczestniczącemu w jego odbiorze
– swobodne przemieszczanie się na pewne odległości. W 1960 roku Wanda Czełkowska rozważała możliwość realizacji tego projektu, konsultując się z fizykami pracującymi naukowo w krakowskich instytucjach akademickich. Klasycznym kontekstem teoretycznym pozostawały m.in. badania Rosalind Krauss opisane w tekście
Sculpture in the Expanded Field (1979), przypomniane w nowych perspektywach w zbiorowym tomie
Retracing the Expanded Field (2014) [R. Krauss,
Sculpture in the Expanded Field, „October” 8 (1979), Spring, s. 30-44;
Retracing the Expanded Field. Encounters between Art and Architecture, eds. S. Papapetros, J. Rose, Cambrigde Mass., The MIT Press 2014.], czy
Ukryty wymiar Edwarda T. Halla (tytuł oryginalny:
The Hidden Dimension, 1966); mmonografia Gabrieli Świtek
Gry sztuki z architekturą (2013) czy teorie Roberta Morrisa wydane w XXI w. Wskazane zostaną delikatne analogie do takich terminów, jak m.in. performance, action architecture, architecture active, abstract sublime, nurt new alchemist, anarchitecture, architecture autre, architecture-mobile, anti-illusion.
Ewa Opałka – kuratorka, badaczka oraz krytyczka sztuk wizualnych i filmu, na Uniwersytecie Jagiellońskim pracuje nad doktoratem dotyczącym specyfiki kobiecego autorstwa. Zainteresowana sztuką kobiet, realizowała, między innymi, wystawę projektu Marty Deskur „If You Shoot One of Them” w MOCAK-u w Krakowie oraz wystawę prac Ewy Partum „Partytury” w Galerii Aleksander Bruno w Warszawie. Uczestniczka prestiżowego programu rezydencyjnego Residency Unlimited w Nowym Jorku, USA (2015). Autorka książki
Eliminacje. Rozmowy z Wandą Czełkowską zrealizowanej w ramach stypendium Ministerstwa Kultury i NCK „Młoda Polska” (2016).
„Tam nie ma żadnego ciała!” - korporalność i ucieleśniony podmiot w pracach Wandy Czełkowskiej.
Tematem wystąpienie będzie problem cielesności i materialności w pracach Wandy Czełkowskiej. Skoncentruje się na paradoksie twórczości artystki, w której aspekt materialny, niemalże organicznie cielesny rzeźb jest z jednej strony uwypuklony, a z drugiej – zanegowany, zagrożony likwidacją. Wykład prześledzi zatem relacje między fenomenologiczną cielesnością rzeźb Czełkowskiej a wątkami konceptualnej dematerializacji. Pojawią się w nim również odniesienia do korporalnego feminizmu, co pozwoli postawić pytanie, czy z prac Czełkowskiej wyłanie się specyficznie kobiecy, ucieleśniony podmiot.
Kuratorka konferencji: Ewa Opałka
Wstęp wolny.
Konferencja z tłumaczeniem na język polski i angielski.
Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego
Oddział Muzeum Narodowego w Warszawie
ul. Puławska 113a, 02-707 Warszawa
Pozostałe wydarzenia miesiąca